Είναι γνωστό πως για να αντιμετωπιστεί οποιοδήποτε είδος ψυχικής διαταραχής από τη στιγμή που το άτομο ζητήσει βοήθεια…
Είναι γνωστό πως για να αντιμετωπιστεί οποιοδήποτε είδος ψυχικής διαταραχής από τη στιγμή που το άτομο ζητήσει βοήθεια, χρειάζεται να επιστρατευτούν μια σειρά προσώπων και υπηρεσιών, που θα παρέχουν θεραπεία, ψυχολογική υποστήριξη και ψυχική ενδυνάμωση με στόχο την ψυχοκοινωνική αποκατάστασή του. Στη διαδικασία αυτή έχει φανεί πως σημαντική θέση λαμβάνει η οικογένεια με την μορφή του άτυπου φροντιστή, καθώς όπως αναφέρεται «Άτυπος φροντιστής είναι αυτός που είναι υπεύθυνος για την παροχή ή την εξασφάλιση της φροντίδας για κάποιον άλλον, ο οποίος λόγω χρόνιας νόσου, αναπηρίας ή μεγάλης ηλικίας δεν είναι σε θέση να φροντίσει τον εαυτό του έτσι ώστε να διατηρηθεί το καλύτερο δυνατό επίπεδο ανεξαρτησίας και αξιοπρέπειας. Είναι αυτός που παρέχει άμεση και άμισθη φροντίδα, στα πλαίσια της σχέσης του με το μέλος της οικογένειας που νοσεί, του οποίου χαρακτηριστικό είναι ότι έχει μικρό ή μεγάλο έλλειμμα αυτοφροντίδας», (Ramirez et. al, 1998). Όταν το άτομο προσφέρει ένα είδος ανεπίσημης φροντίδας στο εξαρτώμενο μέλος της οικογένειας που παρουσιάζει τη συμπτωματολογία τότε εισαγάγουμε υον όρο « οικογενειακός φροντιστής» (family caregiver) ( Σακελλαρίου, 2015).
Πιο συγκεκριμένα, η εμφάνιση του πρώτου ψυχωτικού συμπτώματος αλλά και η διαδικασία αντιμετώπισής του δημιουργεί αλλαγές τόσο στη ζωή του ίδιου του ατόμου όσο και της οικογένειάς του/ μπορεί να είναι συνταρακτική και τραυματική τόσο για το ίδιο το άτομο όσο και για την οικογένεια του (Gómez-deRegil, Kwapil, & Barrantes-Vidal, 2014). Συχνά σε αυτό το χρονικό διάστημα οι άνθρωποι που απαρτίζουν την οικογένεια του ατόμου που εκφράζει την συμπτωματολογία αναλαμβάνουν τον ρόλο του άτυπου φροντιστή, έναν ρόλο πολύ σημαντικό σε σχέση με την ανάρρωση και την αποφυγή της υποτροπής. (Dachs et all, 2022). Η «οικογενειακή επιβάρυνση» είναι μια έννοια η οποία περιγράφει τη ψυχολογική κατάσταση που προκύπτει από τον αθροιστικό συνδυασμό της σωματικής εργασίας, της συναισθηματικής πίεσης και των κοινωνικών και οικονομικών περιορισμών που έρχονται στο προσκήνιο μέσω της φροντίδας ενός συγγενή που νοσεί (Gómez‐de‐Regil, et al., 2014). Στην ουσία λοιπόν, η έννοια της επιβάρυνσης του φροντιστή αναφέρεται στο σύνολο των αντικειμενικών και υποκειμενικών δυσκολιών που αντιμετωπίζει ο ίδιος ως φροντιστής ατόμου με χρόνια ψυχική διαταραχή.
Η επιβάρυνση των άτυπων οικογενειακών φροντιστών κατηγοριοποιείται σε δύο διαστάσεις, την αντικειμενική (Objective Burden) και την υποκειμενική (Subjective Burden).
Η Αντικειμενική Επιβάρυνση των φροντιστών (Objective Burden of caregivers) αναφέρεται στα προβλήματα πρακτικής φύσεως με τα οποία έρχεται συνήθως αντιμέτωπη η οικογένεια (άτυπος φροντιστής). Πρακτικής φύσεως πρόβλημα μπορεί να είναι η παύση ή η ρήξη των οικογενειακών δεσμών, οι δυσκολίες που επιφέρει ο κοινωνικός περιορισμός, η απόσυρση από τη διασκέδαση ή την εργασία αλλά ακόμα και η αρνητική επίδραση που μπορεί να λαμβάνει σωματοποιημένη μορφή (Shah et. al, 2010). Εν συντομία η Αντικειμενική Επιβάρυνση αποτελείται από «οποιονδήποτε παράγοντα μπορεί να διαταράξει την οικογενειακή ζωή και οφείλεται κυρίως στα προβλήματα του ασθενούς». (Schene, Tessler, Gamache,1994).
Η Υποκειμενική Επιβάρυνση των φροντιστών (Subjective Burden of caregivers) αφορά κυρίως αντιδράσεις ψυχολογικού περιεχομένου από τη μεριά των φροντιστών/ της οικογένειας του ατόμου που λαμβάνει φροντίδα και περιλαμβάνει συχνότερα συναισθήματα, όπως άγχος όταν πρόκειται να συναναστραφεί η οικογένεια με το κοινωνικό περιβάλλον, φόβο στη σκέψη της απώλειας, ανησυχία κ.α. Δηλαδή περιλαμβάνει όλα όσα αισθάνεται ο φροντιστής/ η οικογένεια κατά τη διάρκεια της παροχής φροντίδας στο άτομο που το έχει ανάγκη (Maurin & Boyd, 1990).
Εν κατακλείδι, εμφανίζεται η ανάγκη για ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις και στα πλαίσια της ενίσχυσης των άτυπων φροντιστών. Στόχος των παρεμβάσεων αυτών θα μπορούσε να είναι αφενός το να μειωθούν τα επίπεδα ανησυχίας των φροντιστών με την ταυτόχρονη ενδυνάμωσή τους και αφετέρου το να προσανατολίζονται στην καλύτερη παροχή φροντίδας στο άτομο με την εκφραζόμενη συμπτωματολογία (Malhotra, 2016). Για να είναι εφικτά τα παραπάνω χρειάζεται οι άτυποι φροντιστές να ενημερώνονται σχετικά με την ψυχική ασθένεια, τον τρόπο διαχείρισης των εκάστοτε συμπεριφορών και έπειτα να εκφράζουν ενεργά την άποψή τους σχετικά με τις αποφάσεις της θεραπευτικής διαδικασίας (Chadda, 2014),
Ρενιέρη Στυλιανή
Κοινωνική Λειτουργός
Μονάδα Έγκαιρης Παρέμβασης
Βιβλιογραφία
Chadda, R., (2014). Caring for the family caregivers of persons with mental illness. Indian Journal of Psychiatry, 56(3), 221. https://dx.doi.org/10.4103%2F0019- 5545.140616
Dachs, I., Irazabal, M., García-Mieres, H., Del Cacho, N., Usall, J., Barajas, A., … & Ochoa, S. (2022). Patient’s determinants of subjective and objective burden in caregivers of people with first episode psychosis. Revista de Psiquiatría y Salud Mental.
Gómez‐de‐Regil, L., Kwapil, T. R., & Barrantes‐Vidal, N. (2014). Predictors of expressed emotion, burden and quality of life in relatives of Mexican patients with psychosis. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 21(2), 170-179.
Malhotra, M., (2016). Burden among Caregivers of Mentally- Ill Patients: A Review. International Journal of Multidisciplinary and Current Research
Maurin JT, Boyd CB. Burden of mental illness on the family: A critical review. Archives of Psychiatric Nursing 1990, 6: 99-107
Shah, Α. J. Wadoo, O. & Latoo, J. (2010). Psychological Distress in Carers of People with Mental Disorders, Βritish Journal of Medical Practiotioners, Volume 3, Number 3: a 327.
Schene, A. H., Tessler, R. C., & Gamache, G. M., (1994). Instruments measuring family or caregiver burden in severe mental illness. Social Psychiatry and Psychiatric Epidimiology, 29(5), 228-240. doi:10.1007/bf00796381
Ramirez, A., Hall, A., Richards, W. (1998): ABC of palliative care: The careers, British Mental Journal, 316(7126):208-2011 https://doi.org/10.1136/bmj.316.7126.208
Σακελλαρίου, Ε. (2015): Εθνική έκθεση για τους φροντιστές νεαρής ηλικίας που ανήκουν σε ειδικές εθνικές και εθνοτικές ομάδες, KMOP, The Care2work, Project is funded by Erasmus+, Αθήνα
