Το στίγμα συνοδεύει,κατά κανόνα, τα προβλήματα ψυχικής υγείας και ειδικότερα τις διαταραχές που συμπεριλαμβάνονται στο φάσμα της ψύχωσης. Πρόκειται για πεποιθήσεις αρνητικά φορτισμένες που συνήθως υιοθετούνται από το ευρύ κοινό αλλά και το ίδιο το άτομο, είναι δύσκολο να μεταβληθούν και έχουν σημαντικό αντίκτυπο στις ευκαιρίες που δίνονται στα άτομα που συμπεριλαμβάνονται στην εκάστοτε ομάδα που επιφορτίζεται το στίγμα(Mueler&Gingerich, 2006).Είναι σημαντικό, στο σημείο αυτό, να αναφερθεί πως τα χαρακτηριστικά και οι συμπεριφορές που θεωρούνται στιγματιστικές μεταβάλλονται ανάλογα με το κοινωνικό πλαίσιο και τη χρονική περίοδο (Οικονόμου, Μπεχράκη, Χαρίτση, 2020). Από τις διαταραχές στο φάσμα της ψύχωσης, η σχιζοφρένεια είναι εκείνη που φέρει το μεγαλύτερο φορτίο στίγματος,ενώο όρος είναι συχνά συνυφασμένος με έννοιες όπως η επιθετικότητα και η απρόβλεπτη συμπεριφορά (Maletta&Vass, 2023).
Αν και γίνονται ολοένα και περισσότερες προσπάθειες μείωσης ή και εξάλειψης του στίγματος, υπάρχουν παράγοντες που σταθερά συντηρούν το στίγμα και όπως στις περισσότερες περιπτώσεις, έτσι και εδώ εντοπίζονται περισσότεροι από ένας παράγοντες που θεωρούνται ότι συμβάλουν στην δημιουργία και την διατήρηση σχετικών πεποιθήσεων. Σε ό,τι έχει να κάνει με τις διαταραχές στο φάσμα της ψύχωσης και ειδικότερα με τη σχιζοφρένεια φαίνεται πως το στίγμα που περιβάλει τα άτομα που αντιμετωπίζουν σχετικές δυσκολίες επηρεάζεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, την ειδησεογραφία/αρθρογραφία αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται στη μυθοπλασία (κιν/φος, βιβλία κτλ)με μελέτες να αναδεικνύουν πως ο τρόπος με τον οποίο αποτυπώνονται τα προβλήματα ψυχικής υγείας επηρεάζει άμεσα τη διαμόρφωση των αντίστοιχων πεποιθήσεων στο ευρύ κοινό (Maletta&Vass, 2023). Κάτι που επίσης υποκινεί τη διατήρηση σχετικών αντιλήψεων είναι ο φόβος για κάθε τι διαφορετικό αλλά και η άγνοια γύρω από τις αιτίες που οδηγούν στην εκδήλωση των εν λόγω διαταραχών αλλά και την κλινική εικόνα των ατόμων που αντιμετωπίζουν τις εν λόγω δυσκολίες. Αν και η πρόσβαση σε κάθε μορφής πληροφορία έχει αυξηθεί, παρατηρείται πως αυτή γίνεται είτε αποσπασματικά, είτε από αμφιλεγόμενες πηγές ευρείας πρόσβασης και φυσικά, η επεξεργασία και η απόκριση σε αυτές τις πληροφορίες, διαμορφώνεται από το προσωπικό φίλτρο του εκάστοτε δέκτη.Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την διατήρηση αντιλήψεων όπως ότι τα άτομα που πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή βλ. σχιζοφρένεια, ευθύνονται τα ίδια για τις δυσκολίες στις οποίες έχουν περιέλθει, ότι αποτελούν απειλή για την κοινωνία, ότι είναι επικίνδυνα κ.α. (Falkai, Kálmán, Heimkes&Sárkány, 2022).
Το στίγμα αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα άτομαπου εμφανίζουν προβλήματα ψυχικής υγείαςενώ, μάλιστα, αναφέρεται πως συχνά πρόκειται για μια επιπρόσθετη ασθένεια με επιπτώσεις εφάμιλλες και βαρύτερες από εκείνες της ψυχικής νόσου (Οικονόμου, Μπεχράκη, Χαρίτση, 2020). Συγκεκριμένα, το στίγμα φαίνεται να επισύρει σημαντικές επιπτώσεις σε σημαντικούς τομείς της ζωής των ατόμων όπως η εργασία, η στέγαση, οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ακόμη και η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας (Mueler&Gingerich, 2006).Τα άτομα πολύ συχνά φαίνεται να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εξασφάλιση εργασίας και στέγης με αποτέλεσμα να στερούνται το αίσθημα σταθερότητας στην ζωή τους καθώς και την αυτονομία τους (Mueler&Gingerich, 2006). Ο κοινωνικός αντίκτυπος, δε, του στίγματος εκδηλώνεται συχνά με τον αποκλεισμό των ατόμων από δραστηριότητες που απευθύνονται στο ευρύ κοινό, ενώ παράλληλα βιώνουν την αποφυγή και την απόρριψηστις διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις τους (Οικονόμου, Μπεχράκη, Χαρίτση, 2020). Παράλληλα, εξαιρετικά σημαντικές είναι οι επιπτώσεις του στίγματος στον τρόπο που τα ίδια τα άτομα αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους. Συγκεκριμένα, το εσωτερικευμένο στίγμα (internalizedstigma)αναφέρεται στην περίπτωση που τα ίδια τα άτομα υιοθετούν τις στιγματιστικές πεποιθήσεις για τον εαυτό τους (Falkai, Kálmán, Heimkes&Sárkány, 2022). Τα άτομα, συχνά, εσωτερικεύουν τα στερεότυπα με αποτέλεσμα να αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως κατώτερο και να βιώνουν αισθήματα ντροπής, φόβου και αποξένωσης, αντιλήψεις και συναισθήματα που τυπικά θέτουν επιπλέον εμπόδια στην επίτευξη μιας όσο το δυνατό πιο ομαλής πορείας της νόσου (Falkai, Kálmán, Heimkes&Sárkány, 2022).
Τι μπορεί τελικά να κάνει κανείς γι’ αυτό; Σύμφωνα με τον οδηγό για οικογένειες ατόμων με σχιζοφρένεια (TheCANDIDBook)προτείνονται μια σειρά από ενέργειες που ως στόχο έχουν τον περιορισμό του στίγματος ξεκινώντας κανείς από το να διερευνήσει και να διαχειριστεί τις δικές του σχετικές προκαταλήψεις με το να αναζητήσει πληροφορίες και να αποκτήσει γνώσεις, με σκοπό την διαμόρφωση όσο το δυνατό πιο ολοκληρωμένης εικόνας σχετικά με τη νόσο. Οι συγγραφείς παροτρύνουν τους αναγνώστες προς την αναζήτηση πληροφοριών από τις ιστοσελίδες γνωστών οργανισμών όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, την ανάγνωση βιβλίων και την παρακολούθηση εκπαιδευτικών βίντεο ή ακόμη και τη συζήτηση με επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Πέραν αυτών όμως, είναι εξαιρετικά σημαντικό να δει κανείς το άτομο πέρα από τη νόσο και τα συμπτώματά της.
Νατάσα Νταΐρη
Κλινική Νευροψυχολόγος (M.Sc.), Εκπαιδευόμενη ΓΣΘ Ψυχοθεραπεύτρια
ΜΕΠΨ Κορυδαλλού
Βιβλιογραφία
Falkai, P., Kálmán, J., Heimkes, F. S., & Sárkány, Z. (Eds.). (2024). The Candid Book: For families of people living with schizophrenia. Gedeon Richter.
Maletta, R. M., & Vass, V. (2023). A 20-year review comparing the use of ‘schizophrenia’ and ‘psychosis’ in UK newspapers from 2000 to 2019: Implications for stigma reduction. Schizophrenia Research, 251, 66. https://doi.org/10.1016/j.schres.2022.12.012
Mueser, K. T., & Gingerich, S. (2006). The complete family guide to schizophrenia: Helping your loved one get the most out of life. The Guilford Press.
Οικονόμου, Μ., Μπεχράκη, Α., & Χαρίτση, Μ. (2020). Το στίγμα της ψυχικής ασθένειας: Ιστορική αναδρομή και θεωρητική πλαισίω
