Ο όρος «εκφραζόμενο συναίσθημα» περιγράφει την συναισθηματική έκφραση του ενός μέλους της οικογένειας προς το άλλο και πιο συγκεκριμένα την συναισθηματική ατμόσφαιρα και στάση της οικογένειας προς τον ψυχικά πάσχοντα. Πρακτικά, μπορεί να θεωρηθεί ως ενδεικτικό στοιχείο «συναισθηματικής θερμοκρασίας» στο σπίτι και πιο συγκεκριμένα ως δείκτης έντασης.
Περιλαμβάνει πέντε διαστάσεις, εκείνης:
1. των επικριτικών σχολίων,
2. της επιθετικότητας,
3. της εγκαρδιότητας-ζεστασιάς,
4. της συναισθηματικής υπερεμπλοκής και
5. των θετικών σχολίων.
Πιο συγκεκριμένα, τα επικριτικά σχόλια από το οικογενειακό περιβάλλον σχετίζονται με μια
αρνητική κριτική προς τον ασθενή και την ψυχική διαταραχή που αντιμετωπίζει, είτε με άμεσο
τρόπο, όπως ένα σχόλιο, είτε με έμμεσο τρόπο, όπως ο τόνος της φωνής. Σχόλια, που μπορεί
να προσβάλλουν το άτομο για αυτό που είναι, μη λαμβάνοντας υπόψιν την συμπτωματολογία
της ψυχικής διαταραχής και κατ’ επέκταση την αδυναμία ελέγχου της, συνιστούν σημάδι
επιθετικότητας. Η εγκαρδιότητα και η ζεστασιά αναφέρονται στην ενσυναίσθηση, στο αληθινό
ενδιαφέρον και στη φροντίδα και τα θετικά σχόλια στην εκτίμηση και αποδοχή του ψυχικά
πάσχοντος. Τέλος, η συναισθηματική υπερεμπλοκή σχετίζεται με συμπεριφορές αυτοθυσίας,
υπερπροστασίας και αφοσίωσης προς τον νοσούντα, οι οποίες μπορεί να φέρουν εντελώς
αντίθετα αποτελέσματα από αυτά, για τα οποία επικαλούνται.
Επιπλέον, το εκφραζόμενο συναίσθημα μπορεί να χαρακτηριστεί ως υψηλό-αρνητικό ή
χαμηλό-θετικό. Χαρακτηριστικά της ενδοοικογενειακής επικοινωνίας όπως, τα επικριτικά
σχόλια, η επιθετικότητα και η συναισθηματική υπερεμπλοκή, σχετίζονται με υψηλά
εκφραζόμενο συναίσθημα, ενώ χαρακτηριστικά όπως, η εγκαρδιότητα-ζεστασιά και τα θετικά
σχόλια, με χαμηλά εκφραζόμενο συναίσθημα.
Αν και ο ρόλος της διαταραγμένης ενδοοικογενειακής επικοινωνίας στην εμφάνιση της
σχιζοφρένειας δεν έχει επιβεβαιωθεί ποτέ ερευνητικά, εντούτοις, φαίνεται να αποτελεί
σημαντικό προδιαθεσικό παράγοντα για την υποτροπή της νόσου. Ειδικότερα, σύμφωνα με
έρευνα των Hooley et al. (2000) φάνηκε ότι τα επικριτικά σχόλια, η εχθρότητα και η
συναισθηματική υπερεμπλοκή έχουν αποδειχθεί ότι αποτελούν τον πιο ισχυρό προγνωστικό
δείκτη υποτροπής, κάτι που επιβεβαιώνεται από διάφορες μελέτες ασθενών διαχρονικά.
Μελέτη του 2016 στην Αυστραλία, όπου συμμετείχαν ασθενείς με σχιζοφρένεια που
παρακολουθήθηκαν για χρονικό διάστημα 1 έτους, επιβεβαίωσε ότι το υψηλό εκφραζόμενο
συναίσθημα συσχετίζεται σημαντικά με την υποτροπή της σχιζοφρένειας. Οι Siu-Man et al.
μελετώντας 101 συμμετέχοντες με σχιζοφρένεια και τα μέλη των οικογενειών τους, κατέληξαν
στο γεγονός ότι το υψηλό εκφραζόμενο συναίσθημα από τα οικογενειακά μέλη, συσχετιζόταν
σημαντικά με υποτροπή της νόσου, σε χρονικό διάστημα δωδεκάμηνης παρακολούθησης.
Ένας από τους παράγοντες, που θα μπορούσαν να μειώσουν το εκφραζόμενο συναίσθημα και
κατά συνέπεια την πιθανότητα υποτροπής, είναι η οικογενειακή θεραπεία με σκοπό την
ψυχοεκπαίδευση των μελών στην σχιζοφρένεια, την βελτίωση της επικοινωνίας και την
ικανοποιητική επίλυση των προβλημάτων, που μπορεί να ανακύπτουν στα πλαίσια της νόσου.
Μπαντούνα Γρηγορία-Ισμήνη
Ψυχολόγος Υγείας BSc, MSc Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια
Μονάδα Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση (ΜΕΠΨ), Κορυδαλλός
Hooley JM, Gotlib IH. A diathesis-stress conceptualization of expressed emotion and clinical
outcome. Applied and Preventive Psychology. 2000; 9(3):135–15.
Ng SM, Yeung CH, Gao S. A concise self-report scale can identify high expressed emotions
and predict higher relapse risk in schizophrenia. Compr Psychiatry. 2019; 89:1-6.
Rosenfarb IF, Triana S, Nuechterlein KH, Ventura J, Breitborde NJ. Expressed emotion and the
escalation of depressive symptoms in individuals with recent onset schizophrenia. Early
Intervention in Psychiatry.2017; 11(4): 351-353.
