Τα όνειρα, από την αρχή κιόλας της μελέτης τους στην ψυχολογία, έχουν συνδεθεί με τις ψυχικές διαταραχές. Πολλοί ήταν οι μελετητές οι οποίο προσπάθησαν να ορίσουν τα όνειρα σε σχέση με τις ψυχικές διαταραχές και μάλιστα κατέληξαν σε συμπεράσματα τα οποία ακόμα και σήμερα θεωρούνται χρήσιμα για τις έρευνες.
Ο Φρόιντ, για παράδειγμα (1900, όπως αναφέρεται στο Freud, 2013) αναφέρθηκε σε δυο βασικές παρατηρήσεις των ασθενών του κατά την ψυχανάλυση. Η πρώτη ήταν πως όταν οι ασθενείς του παρήγαγαν κάποιον ελεύθερο συνειρμό συχνά αναφέρονταν στην διήγηση κάποιου ονείρου τους, το οποίο εν τέλει «γεννούσε» και νέους συνειρμούς. Η δεύτερη παρατήρηση του ήταν πως, σύμφωνα και με παλαιότερους μελετητές, εφόσον το όνειρο αποτελεί την ανάγκη για την εκπλήρωση μιας επιθυμίας, ο Φρόιντδιαπίστωσε πως οι ασθενείς του με παραισθησιακές ιδέες εκφράζουν κάποια επιθυμία. Κατέληξε λοιπόν στο συμπέρασμα πως «Το όνειρο είναι η (μεταμφιεσμένη) εκπλήρωση μιας (καταπιεσμένης) επιθυμίας.
Στην σημερινή εποχή έχουν γίνει πολλές σύγχρονες μελέτες που αποδεικνύουν τα λεγόμενα του Φρόιντ ωστόσο έχουν καταλήξει και σε πιο σύγχρονες αντιλήψεις ενώ έχουν καταφέρει να κάνουν μια σύνδεση ανάμεσα στα όνειρα και το περιεχόμενο τους με τις ψυχικές ασθένειες και κυρίως με την κατάθλιψη και την ψύχωση.
Μια μελέτη, για παράδειγμα, που πραγματοποιήθηκε το 2022 σε 55 ασθενείς με κάποιου είδους ψυχωσική διαταραχή, κυρίως με σχιζότυπη διαταραχή της προσωπικότητας (Bathori, Polner, &Simor, 2022) απέδειξε πως πράγματι υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ των ονείρων των ασθενών αυτών με την ίδια την φύση της διαταραχής. Πιο συγκεκριμένα, φάνηκε πως οι ψυχωτικοί ασθενείς έβλεπαν πολύ περισσότερα και πιο αρνητικά όνειρα όταν είχαν και περισσότερες ψυχωτικές εμπειρίες (ψευδαισθήσεις, παραληρητικές ιδέες) κατά την διάρκεια της μέρας. Ωστόσο δεν φάνηκε να συμβαίνει και το αντίθετο, δηλαδή επειδή είδαν κάποιο όνειρο το βράδυ, να έχουν και περισσότερα συμπτώματα την επόμενη μέρα. Σημασία στην μελέτη αυτή είχε και η συναισθηματική φόρτιση αυτών των ονείρων. Η αρνητική σχιζοτυπία, δηλαδή η Εσωστρεφής Ανηδονία και η Γνωστική και Γενική Αποδιοργάνωση, συνδέθηκαν περισσότερο με αρνητικά φορτισμένα όνειρα. Αντίθετα, η θετική σχιζοτυπία, δηλαδή οι Ασυνήθιστες Εμπειρίες, συνδέθηκαν περισσότερο με την ανάδειξη και την ένταση των συναισθημάτων στα όνειρα.
Άλλη μελέτη (Waiteet. al, 2020) δείχνουν πως οι εφιάλτες είναι το δεύτερο πιο συχνό παράπονο ύπνου (μετά την αϋπνία) που αναφέρουν οι ψυχωτικοί ασθενείς με σχιζοφρένεια. Η αϋπνία, αυτή καθ’ αυτή, αποτελεί ούτως ή άλλως ένα πολύ συχνό σύμπτωμα των ψυχώσεων καθώς ασθενείς μπορεί να μείνουν από ώρες μέχρι και μέρες άυπνοι με λιγοστό ύπνο. Επομένως, η ύπαρξη ονείρων και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις εφιάλτες που τους κρατούν ξύπνιους, αποτελούν έναν ακόμη λόγο αϋπνίας των ασθενών.
Όσον αφορά τις διαταραχές διάθεσης, μελέτη έδειξε πως γενικά παρουσιάζονται εφιάλτες σε μεγαλύτερη συχνότητα από τον γενικό πληθυσμό (Akkaoui, et. Al, 2020). Μάλιστα φαίνεται πως οι ισχυροί και επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες αποτελούν και πρώιμη ένδειξη μιας προϋπάρχουσας κατάθλιψης (Hedströmet. al, 2021). Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι οποιοσδήποτε βλέπει εφιάλτες, θα αναπτύξει κάποια διαταραχή διάθεσης. Ο λόγος για τον οποίο τα άτομα με διαταραχές της διάθεσης (κατάθλιψη, διπολική διαταραχή) έχουν μεγαλύτερη συχνότητα σε εφιάλτες δεν είναι εντελώς σαφείς. Παρόλα αυτά φαίνεται πως παίζουν ρόλο γενετικοί παράγοντες, τραυματικά γεγονότα, παιδική κακοποίηση, γνωστικοί παράγοντες.Αξιοσημείωτο είναι να παρατηρηθεί πως όταν παρουσιάζονται αυτοί οι εφιάλτες αυξάνουν τις πιθανότητες έκφρασης αυτοκτονικού ιδεασμού και σχετικών σκέψεων.
Η σύνδεση μεταξύ των ψυχικών διαταραχών και της φύσης των ονείρων αυτών μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση της διαταραχής και ενδεχομένως και στην παθοφυσιολογία της. Σημαντικό όμως είναι και το γεγονός ότι η μεταξύ των συσχέτιση καταδεικνύει και πιθανές θεραπευτικές προσεγγίσεις. Οι θεραπείες για την διαχείριση του ύπνου, για παράδειγμα, θα μπορούσαν να είναι αποτελεσματικές και σε αυτές τις περιπτώσεις των ψυχωσικών ασθενών καθώς θα μπορούσαν να μειώσουν όχι μόνο τον χρόνο αυπνίας, που ταλαιπωρεί τους ασθενείς με ψύχωση αλλά να μειώσουν και τον βαθμό στον οποίο οι ασθενείς βλέπουν εφιάλτες ή όνειρα τα οποία συνδέονται με τις παραληρητικές ιδέες και τις ψευδαισθήσεις τους. Καταθλιπτικοί ασθενείς, από την άλλη, θα μπορούσαν να βελτιώσουν την ποιότητα του ύπνου τους και να προχωρήσουν στην αποσυμφόρηση τους από τα άσχημα όνειρα και τους εφιάλτες.
Συμπερασματικά, τα όνειρα των ατόμων που πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή μπορεί να διαφέρουν όχι τόσο ποιοτικά όσο ποσοτικά. Μπορεί να κυριαρχούν περισσότερο τα άσχημα όνειρα, τόσο σε άτομα με κατάθλιψη όσο και σε άτομα με ψύχωση, ωστόσο η διαφορά έγκειται στο γεγονός πως βλέπουν εφιάλτες πιο συχνά από τον γενικό πληθυσμό. Η κατανόηση αυτών των ονείρων μπορεί να δώσει στοιχεία για την φύση της διαταραχής και ενδεχομένως να βοηθήσει και στην αντιμετώπιση της μέσα από θεραπευτικές προσεγγίσεις που έχουν να κάνουν με την διαχείριση του ύπνου των ασθενών. Η έρευνα ωστόσο και η υλοποίηση τέτοιου είδους θεραπειών για ψυχωτικές και άλλες ψυχικές διαταραχές είναι κάτι που πρέπει να μελετηθεί περαιτέρω και να εφαρμοστεί επαρκώς.
ΒΕΝΕΤΙΑ ΠΡΑΠΑ – Ψυχολόγος
Οικοτροφείο «Αττική»
Akkaoui, M. A., Lejoyeux, M., d’Ortho, M. P., & Geoffroy, P. A. (2020). Nightmares in patients with major depressive disorder, bipolar disorder, and psychotic disorders: a systematic review.Journal of clinical medicine, 9(12), 3990.
Bathori, N., Polner, B., & Simor, P. (2022). Schizotypy unfolding into the night? Schizotypal traits and daytime psychotic-like experiences predict negative and salient dreams. Schizophrenia research, 246, 17-25.
Freud, S. (2013). Ηερμηνείατωνονείρων(Γ. Βαμβαλής, Επιμ.). Επίκουρος.
Hedström, A. K., Bellocco, R., Hössjer, O., Ye, W., Lagerros, Y. T., &Åkerstedt, T. (2021). The relationship between nightmares, depression and suicide. Sleep medicine, 77, 1-6.
Waite, F., Sheaves, B., Isham, L., Reeve, S., & Freeman, D. (2020). Sleep and schizophrenia: From epiphenomenon to treatable causal target. Schizophrenia research, 221, 44-56.
