Το στίγμα ορίζεται ως η αρνητική αξιολόγηση ενός ατόμου με βάση χαρακτηριστικά όπως η ψυχική ασθένεια ή η σωματική αναπηρία (Kularetal., 2018). Έχει αναγνωριστεί ως σημαντικό εμπόδιο στη πρόσβαση σε φορείς ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα για τα άτομα που αντιμετωπίζουν διαταραχές στο φάσμα της ψύχωσης. Πολύ συχνά, μπορεί να οδηγήσει σε φόβο στιγματισμού και διάκρισης, μειώνοντας την πιθανότητα τα άτομα να αναζητήσουν επαγγελματική βοήθεια (Kularetal., 2018). Η βιβλιογραφία δείχνει ότι το στίγμα επηρεάζει την αναζήτηση βοήθειας, ειδικά κατά το πρώτο ψυχωτικό επεισόδιο, όπου ζητήματα εμπιστευτικότητας αποτελούν κεντρικό ζήτημα (Kularetal., 2018). Παρ’ όλα αυτά και παρά τη σημασία του, σχετικά λίγες ποσοτικές μελέτες έχουν εξετάσει άμεσα την οπτική των ίδιων των ασθενών στο πρώτο ψυχωτικό επεισόδιο(Kular et al., 2018).
Πέραν, ο αυτό-στιγματισμός — δηλαδή οι εσωτερικευμένες αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό λόγω ψυχικής ασθένειας — έχει αναδειχθεί ως κρίσιμος παράγοντας που επηρεάζει την πορεία ανάρρωσης. Μια συστηματική ανασκόπηση έδειξε ότι οαυτο-στιγματισμός είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος σε σοβαρές ψυχικές ασθένειες (SMI), με υψηλά ποσοστά ιδιαίτερα σε άτομα με σχιζοφρένεια παγκοσμίως (Dubreucq, Plasse, &Franck, 2020). Οι γεωγραφικές και πολιτισμικές διαφοροποιήσεις παίζουν ρόλο, με υψηλότερα επίπεδα αυτό-στιγματισμού να αναφέρονταιστη Νότια και Νοτιοανατολική Ασία σε σύγκριση με την Ευρώπη ή τη Βόρεια Αμερική, πιθανόν λόγω πολιτισμικών αξιών και της αντιλαμβανόμενης επίδρασης στις οικογένειες. Σημαντικό είναι ότι ο αυτό-στιγματισμός σχετίζεται στενά με αρνητικέςσυνέπειες, όπως κατάθλιψη, αυτοκτονικότητα, χαμηλή αυτοεκτίμηση και μειωμένη κοινωνική λειτουργικότητα. Επιπλέον, μπορεί να μειώσει την αποτελεσματικότητα παρεμβάσεων όπως η επαγγελματική αποκατάσταση (Dubreucqetal., 2020).
Η αντιμετώπιση τόσο του κοινού στίγματος όσο και του αυτο-στιγματισμού είναι συνεπώς απαραίτητη. Οι εκστρατείες από φορείς δημόσιας υγείας μπορούν να αμφισβητήσουν τα στερεότυπα και να προάγουν την ενημέρωση γύρω από την ψυχική υγεία, ενώ οι πρακτικές με προσανατολισμό στην ανάρρωση — όπως η ψυχοεκπαίδευση, οι γνωσιακές-συμπεριφορικές παρεμβάσεις και τα προγράμματα υποστήριξης από ομοτίμους — μπορούν να ενδυναμώσουν τα άτομα και να μειώσουν το αυτό-στιγματισμό.
Συνοψίζοντας, το στίγμα και ο αυτό-στιγματισμός παραμένουν διαδεδομένες προκλήσεις στην ψύχωση και στις σοβαρές ψυχικές ασθένειες. Η αντιμετώπισή τους απαιτεί μια διπλή προσέγγιση: την αποδόμηση των κοινωνικών παρανοήσεων και την παροχή εξατομικευμένων, πολιτισμικά ευαίσθητων παρεμβάσεων που ενισχύουν την ανάρρωση και την ανθεκτικότητα.
ΜΕΠΨ Κορυδαλλού
Βιβλιογραφία
Kular, A., Perry, B. I., Brown, L., Gajwani, R., Jasini, R., Islam, Z., Birchwood, M., & Singh, S. P. (2019). Stigma and access to care in first-episode psychosis. Early Intervention in Psychiatry, 13(5), 1208-1213. https://doi.org/10.1111/eip.12756 PubMed+2wrap.warwick.ac.uk+2
Dubreucq, J., Plasse, J., & Franck, N. (2021). Self-stigma in serious mental illness: A systematic review of frequency, correlates, and consequences. Schizophrenia Bulletin, 47(5), 1261-1287. https://doi.org/10.1093/schbul/sbaa181 PubMed+2Oxford Academic+2
