Η σχιζοφρένεια δεν αφορά μόνο τα συμπτώματα, θετικά ή αρνητικά. Σε μεγάλο βαθμό επηρεάζει και την καθημερινή λειτουργικότητα: πώς κάποιος επικοινωνεί, οργανώνει τη μέρα του, φροντίζει τον εαυτό του, εδραιώνει τις σχέσεις του. Για τον λόγο αυτό, η ανάπτυξη δεξιοτήτων αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς πυλώνες στη μακροχρόνια αποκατάσταση και την κοινωνική επανένταξη.
Στη συστημική λογική, η αλλαγή δεν είναι ατομική υπόθεση, αλλά συμβαίνει μέσα από νέες αλληλεπιδράσεις και μικρές μετακινήσεις σε όλο το δίκτυο σχέσεων.
Γιατί η ανάπτυξη δεξιοτήτων έχει νόημα μέσα σε συστήματα;
Η σχιζοφρένεια συχνά συνοδεύεται από δυσκολίες επικοινωνίας, μειωμένη οργάνωση, άγχος στις κοινωνικές επαφές και αίσθηση απομάκρυνσης.
Όμως, ο τρόπος που ανταποκρίνεται το περιβάλλον, οικογένεια, φίλοι, φροντιστές, κοινότητα, επηρεάζει σημαντικά το πόσο αυτές οι δυσκολίες ενισχύονται ή μειώνονται.
Έτσι, η εκπαίδευση δεξιοτήτων δεν στοχεύει μόνο στο «τι κάνει» το άτομο, αλλά στο πώς αυτά που κάνει αλλάζουν τη δυναμική γύρω του και πώς το περιβάλλον ανταποκρίνεται με τρόπους που διευκολύνουν την αυτονομία και τη σταθερότητα.
Κύριοι τομείς ανάπτυξης δεξιοτήτων μέσα από συστημική οπτική:
- Κοινωνικές δεξιότητες και αλληλεπιδράσεις
Η συστημική προσέγγιση βλέπει την επικοινωνία ως κυκλική: κανείς δεν επικοινωνεί «μόνος».
Σε αυτό το πλαίσιο, η εκπαίδευση κοινωνικών δεξιοτήτων περιλαμβάνει:
- αναγνώριση επαναλαμβανόμενων μοτίβων στις σχέσεις
- ασκήσεις που ενισχύουν την καθαρή επικοινωνία
- τρόπους να εκφράζει το άτομο τις ανάγκες του με τρόπο που δεν ανατροφοδοτεί παρεξηγήσεις
Ο στόχος δεν είναι να αλλάξει μόνο το άτομο, αλλά να αλλάξει ο τρόποςαλληλεπίδρασης και επικοινωνίας μεταξύ του ίδιου και των σημαντικών άλλων.
- Γνωστική και λειτουργική ενίσχυση μέσα από ρεαλιστικά πλαίσια
Αντί οι γνωστικές ασκήσεις να λειτουργούν σαν ξεχωριστές, «προσωπικές» δραστηριότητες, η συστημική οπτική τις συνδέει με την πραγματική καθημερινότητα: με τις σχέσεις, τις ρουτίνες και τους κοινούς στόχους που το άτομο μοιράζεται με όσους ζει ή εργάζεται.
Έτσι, η ενδυνάμωση αφορά:
- βελτίωση της οργάνωσης μέσα σε υπαρκτά οικογενειακά ή κοινωνικά πλαίσια
- ενθάρρυνση για λήψη μικρών αποφάσεων που επηρεάζουν το σύστημα συνολικά
- Δεξιότητες καθημερινής ζωής και συμμετοχή στην οικογενειακή ροή
Η καθημερινότητα δεν είναι ποτέ «ουδέτερη»: έχει κανόνες, ρόλους, προσδοκίες.
Η συστημική οπτική βοηθά να δούμε πώς το άτομο τοποθετείται σε αυτούς τους ρόλους και πώς μικρές αλλαγές μπορούν να μεταμορφώσουν το κλίμα και την αυτονομία του.
Η εκπαίδευση περιλαμβάνει:
- κοινό σχεδιασμό ρουτίνας με την οικογένεια ή τους φροντιστές
- ενίσχυση της ανάληψης μικρών ρόλων (π.χ. ένα απλό καθήκον στο σπίτι/δομή αποκατάστασης)
- σταδιακή ενσωμάτωση πρακτικών δεξιοτήτων στην ομαδική καθημερινότητα
- Συναισθηματική ρύθμιση μέσα σε σχέσεις που στηρίζουν
Η συναισθηματική διαχείριση δεν είναι ατομική δεξιότητα, αλλά μια διαδικασία που επηρεάζεται από τους άλλους: τον τόνο της φωνής τους, τις αντιδράσεις τους, την προσβασιμότητά τους.
Έτσι, η ενίσχυση περιλαμβάνει:
- εκπαίδευση σε νέους τρόπους επικοινωνίας που μειώνουν την πίεση
- ανάπτυξη πιο σταθερών, προβλέψιμων αλληλεπιδράσεων
- μη επικριτική υποστήριξη από το περιβάλλον
Στη συστημική θεώρηση, κάθε αλλαγή σε ένα μέλος ενός συστήματος επηρεάζει το σύνολο, γι’ αυτό και η υποστήριξη ατόμων με σχιζοφρένεια δεν περιορίζεται στο άτομο. Περιλαμβάνει συνεργασία με την οικογένεια, εκπαίδευση των φροντιστών, δημιουργία δικτύων που στηρίζουν ουσιαστικά, ενίσχυση της αμοιβαιότητας στις σχέσεις και κατανόηση του τρόπου με τον οποίο το περιβάλλον επηρεάζει την πορεία και τη σταθερότητα του ατόμου. Η ανάπτυξη δεξιοτήτων δεν είναι μια μοναχική διαδικασία, αλλά κάτι που χτίζεται και εξελίσσεται μέσα στις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις που το περιβάλλουν.
Ίνα Σβυντρίδου
Ψυχολόγος
Οικοτροφείο Θρυλορίου Κομοτηνής
