Παρότι δεν πρόκειται για τα πιο «εμφανή» συμπτώματα της νόσου, όπως θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι ψευδαισθήσεις, τα νοητικά ελλείμματα αποδεικνύεται πως είναι μεταξύ των κυρίαρχων χαρακτηριστικών της σχιζοφρένειας. Φαίνεται να προϋπάρχουν της εκδήλωσής της και εξακολουθούν να υφίστανται μετά την εγκατάστασή τηςσε σημαντικό ποσοστό ασθενών. Μάλιστα, τέτοιας φύσης δυσκολίες φαίνεται να εντοπίζονται ήδη κατά την παιδική και εφηβική ηλικία πριν την εκδήλωση της νόσου(Sheffield, Karcher&Barch, 2018), σε ομάδες υψηλού κινδύνου αλλά και στην πρόδρομη φάση της νόσου (Liuetal., 2019).
Παρότι δεν φαίνεται να υπάρχει ένα συγκεκριμένο πρότυπο που να περιγράφει επακριβώς το νοητικό προφίλ των ατόμων με σχιζοφρένεια και παρατηρείται μεγάλη ετερογένεια ως προς το είδος και την βαρύτητα των δυσκολιών καθώς και την πορεία εξέλιξής τους, υπάρχει σχετική συμφωνία στη βιβλιογραφία πως παρατηρούνται τόσο γενικευμένα όσο και πιο ειδικά ελλείμματα, που αφορούν δηλαδή συγκεκριμένα πεδία της νόησης (Sheffieldetal., 2018).
Ορισμένοι βασικοί τομείς της νόησηςπου φαίνεται να επηρεάζονται ήδη από τα πρώιμα στάδια της νόσου είναιοι εξής:
Προσοχή: παρατηρούνταιδυσκολίες στην εστίαση και την διατήρηση της προσοχής αλλά και στη συγκέντρωση.
Μνήμη καιμάθηση: επηρεάζονται κατά βάση οι λειτουργίες της απομνημόνευσης και η ανάκληση λεκτικών κυρίως πληροφοριών.
Ταχύτητα επεξεργασίας: φαίνεται πως τα άτομα καταφέρνουν να διαχειριστούν λιγότερες πληροφορίες ανά μονάδα του χρόνου.
Αφηρημένη σκέψη:τα άτομα φαίνεται να δυσκολεύονται με χρήση εννοιών, τη γενίκευση και την ερμηνεία αυτών.
Επιτελικές λειτουργίες:λειτουργίες όπως η επίλυση προβλημάτων, η οργάνωση της στοχοκατευθυνόμενης συμπεριφοράς και η χρήση σχετικών στρατηγικών φαίνεται πως επίσης δυσχεραίνονται, ενώ παράλληλα παρατηρείται μειωμένη νοητική ευελιξία και δυσκολία στην ενεργό μνήμη.
Κοινωνική νόηση:παρατηρούνται δυσκολίες στην πρόσληψη, την επεξεργασία και την ερμηνεία κοινωνικών ερεθισμάτων στις διαπροσωπικές σχέσεις (Healey, Bartholomeusz& Penn, 2016)
Αν και, όπως αναφέρθηκε, δεν υπάρχει κάποιο πρότυπο που να περιγράφει επακριβώς το προφίλ των νοητικών ελλειμμάτων, με την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης γίνεται προσπάθεια μέσω ανάπτυξης αλγορίθμων να εντοπιστούν διακριτά προφίλ, τα οποία πιθανώς να συνδυάζονται με συγκεκριμένα νοητικά ελλείμματα αλλά και γενετικά και νευροφυσιολογικά χαρακτηριστικάκαι που πιθανώς να έχουν προβλεπτική ισχύ αναφορικά με την εξέλιξη και την πορεία της νόσου(Amorettietal., 2021).
Παρότι οι δυσκολίες αυτές είναι παρούσες ήδη από τα πρώιμα στάδια, η εξέλιξη τους στην πορεία του χρόνου και κατά τη πορεία της νόσου είναι ακόμη ασαφής και φαίνεται πως και πάλι υπάρχει ετερογένεια μεταξύ των πασχόντων. Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν πως τα ελλείμματα αυτά παραμένουν αμετάβλητα μετά την εκδήλωση του πρώτου επεισοδίου, ενώ άλλοι υποστηρίζουν πως μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου, είτε με το να επιδεινωθούν είτε με το να βελτιωθούν προοδευτικά (Amorettietal., 2021). Παράγοντες όπως το προνοσηρό νοητικό δυναμικό, η ηλικία κατά την εκδήλωση της νόσου, το κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο και η παρουσία αρνητικών συμπτωμάτων φαίνεται να σχετίζονται με τυχόν μεταβολές – είτε προς τη μία είτε προς την άλλη κατεύθυνση – στην επίδοση των ατόμων σε δοκιμασίες που εξετάζουν τις νοητικές λειτουργίες (Amorettietal., 2021).
Τα νοητικά ελλείμματα αποτελούν βασικό προβλεπτικό παράγοντα της λειτουργικότητας των πασχόντων, καθώς επιδρούν άμεσα σε βασικές πτυχές της καθημερινής ζωής (κοινωνική ζωή, εργασία κτλ.),ενώμάλιστα φαίνεται πως ασκούν μεγαλύτερη επίδραση στους τομείς της λειτουργικότητας ακόμα και σε σχέση με την ένταση των ψυχωτικών συμπτωμάτων(Sheffieldetal., 2018).Για τον λόγο αυτό, είναι αναγκαίο να γίνεται ενδελεχής έλεγχος ήδη από την εμφάνιση της νόσου ώστε να καταγραφούν αναλυτικά τόσο οι δυσκολίες όσο και οι δυνατότητες του ατόμου και εν συνεχεία να δομηθεί ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα με σκοπότην αποκατάσταση των ελλειμμάτων και την αξιοποίηση και ενίσχυση των δυνατοτήτων του. Πλέον, είναι διαθέσιμες μια σειρά από θεραπευτικές προσεγγίσεις που μέσω καθοδηγούμενης εξάσκησης και μάθησης στοχεύουν συγκεκριμένα στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το άτομο και μπορούν να επιφέρουν σημαντική βελτίωση.
Νατάσα Νταΐρη, Κλινική Νευροψυχολόγος
ΜΕΠΨ Κορυδαλλού
Βιβλιογραφία
Amoretti, S., Rabelo-da-Ponte, F.D., Ribeiro Rosa, A., Mezquida, G., S´anchez-Torres, A.M., Fraguas. D., Cabrera, B., Lobo, A., Gonz´alez-Pinto, A., Pina-Camacho, L., Corripio, I., Vieta, E., Torrent, C., de la Serna, E., Berg´e, D., Bioque, M., Garriga, M., Serra, M., Cuesta, M.J., Bernardo, M., PEPs Group. (2021). Cognitive clusters in first-episode psychosis. Schizophrenia Research 237 (31–39)https://doi.org/10.1016/j.schres.2021.08.021
Healey, K.M., Bartholomeusz, C.F., Penn, D.L. (2016). Deficits in social cognition in first episode psychosis: A review ofthe literature. Clinical Psychology Review 50(108–137) https://doi.org/10.1016/j.cpr.2016.10.001
Liu, Y., Wang, G., Jin, H., Lyu, H., Liu, Y., Guo, W., Shi, C., Meyers, J., Wang, J., Zhao, J.,Wu, R., Smith, R.C., Davis, J.M. (2019). Cognitive deficits in subjects at risk for psychosis, first-episode and chronicschizophrenia patients. Psychiatry Research 274 (235–242)https://doi.org/10.1016/j.psychres.2019.01.089
Sheffield, J.M., Karcher, N.R.,& Barch, D.M. (2018). Cognitive Deficits in Psychotic Disorders: A Lifespan Perspective. Neuropsychology Reviewhttps://doi.org/10.1007/s11065-018-9388-2
