Η έννοια της Θεραπευτικής Κοινότητας αναπτύχθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως προσπάθεια δημοκρατικοποίησης της νοσηλευτικής φροντίδας και αξιοποίησης της ομάδας ως θεραπευτικού παράγοντα. Στο πλαίσιο των σοβαρών ψυχικών νόσων (π.χ. σχιζοφρένεια) και των συνδυασμένων προβλημάτων όπως χρήση ουσιών + ψυχιατρική συννοσηρότητα, η TC προσφέρει ένα συνολικό πλαίσιο που στοχεύει στην κοινωνική μάθηση, στην ανάληψη ευθύνης και στη δημιουργία δεξιοτήτων ζωής (Fees, C. 2022).
Η Θεραπευτική Κοινότητα (TherapeuticCommunity – TC) είναι ένα δομημένο, οικιστικού τύπου κοινοτικό μοντέλο θεραπείας που βασίζεται σε κοινωνικές διεργασίες της ομάδας, στην αμοιβαιότητα ρόλων μεταξύ ωφελούμενων και προσωπικού και στην ενδυνάμωση των συμμετεχόντων. Χρησιμοποιήθηκε αρχικά στην ψυχιατρική και στη συνέχεια διαδόθηκε σε προγράμματα για απεξάρτηση και σε προσαρμοσμένα προγράμματα για συννοσηρότητες. Η βιβλιογραφία δείχνει αποτελέσματα μειωμένης χρήσης ουσιών και βελτιώσεις στη λειτουργικότητα ορισμένων ομάδων, αλλά επισημαίνεται υψηλή ετερογένεια μελετών, μεταβλητότητα στα ποσοστά ολοκλήρωσης και ανάγκη για ποιοτικότερη έρευνα σε σοβαρές ψυχικές νόσους όπως η ψύχωση (Jones, M. 1956).
Οι πρωτοπόροι στην ανάπτυξη του μοντέλου ήταν ψυχίατροι όπως ο MaxwellJones και ο TomMain, οι οποίοι εισήγαγαν την ιδέα ότι οι ασθενείς μπορούν να συμμετέχουν ενεργά ως «συμπληρωματικοί θεραπευτές» και ότι η δομή και οι καθημερινές διαδικασίες της κοινότητας είναι θεραπευτικές από μόνες τους. Από τις αρχικές δημοκρατικές μορφές TC υπήρξαν διαφοροποιήσεις (π.χ. ιεραρχικά ή concept-based TC), και το μοντέλο εξαπλώθηκε σε νοσοκομεία, σωφρονιστικά ιδρύματα και προγράμματα απεξάρτησης (Jones, M. 1956).
Η TC στηρίζεται σε κοινωνικούς, συμπεριφοριστικούς και ψυχοδυναμικούς μηχανισμούς: η ομαδική ανταλλαγή ανατροφοδότησης (feedback), οι ρόλοι εντός της κοινότητας, η ανάληψη ευθύνης (responsibilisation), η ενίσχυση της αυτο-αποτελεσματικότητας και η μάθηση μέσω συστημάτων επιβράβευσης/συνέπειας. Η TC αντιμετωπίζει το άτομο ως «ολότητα» και επιδιώκει αλλαγή συμπεριφοράς και ταυτότητας μέσα από την καθημερινή πρακτική της κοινότητας (De Leon G., 2020).
Υπάρχουν διάφορες μορφές Θεραπευτικών Κοινοτήτων,για απεξάρτηση, για άτομα με σοβαρές ψυχικές νόσους και συννοσηρότητες (π.χ. άστεγοι μεσοβαρήψυχικη νόσοκαι χρήση ουσιών), κοινοτικά/ημιαυτόνομα προγράμματα, Θ.Κ. προσαρμοσμένες σε σωφρονιστικά περιβάλλοντα κ.α. Οι τροποποιημένες μορφές στοχεύουν στην ενσωμάτωση ιατρικής φροντίδας, ψυχοεκπαίδευσης και υπηρεσιών στήριξης για σύνθετες ανάγκες (Vanderplasschen, W. etal., 2013).
Τα αποτελέσματα των Θ.Κ. είναι πιο περιορισμένα σε σύγκριση με άλλες παρεμβάσεις· όμως, έρευνες για κοινοτικά, πολυ-παραγοντικά προγράμματα δείχνουν οφέλη σε κλινικά και λειτουργικά αποτελέσματα και μπορούν να ενσωματώσουν στοιχεία των Θ.Κ. (ομαδική δουλειά, peersupport, ανάληψη ρόλων). Επίσης, δοκιμές παρεμβάσεων peer-support μετά από νοσηλεία έχουν δείξει θετικά αποτελέσματα στην υποστήριξη της μετάβασης στην κοινότητα (Kidd, S. A., 2021).
Τα πρόσφατα δεδομένα από την πολυκεντρική μελέτη των Κινητών Μονάδων Ψυχικής Υγείας (MMHUs) στην Ελλάδα καταδεικνύουν τη σημασία της κοινοτικής φροντίδας για τα άτομα με πρώτο επεισόδιο Ψύχωσης, ιδιαίτερα στις αγροτικές και νησιωτικές περιοχές. Παρά το σχετικά χαμηλό ποσοστό ασθενών που αναζήτησαν αρχικά βοήθεια, η μακροχρόνια παρακολούθηση όσων εντάχθηκαν στις υπηρεσίες ανέδειξε υψηλή συμμόρφωση και σημαντική μείωση των νοσηλειών, γεγονός που επιβεβαιώνει την αποτελεσματικότητα του κοινοτικού μοντέλου. Η εμπειρία αυτή αναδεικνύει ότι η παροχή ολοκληρωμένης φροντίδας σε τοπικό επίπεδο, με έμφαση στην προσβασιμότητα, τη συνέχεια της θεραπείας και την αποφυγή ιδρυματισμού, ενσωματώνει βασικές αρχές της θεραπευτικής κοινότητας. Συνεπώς, η περαιτέρω ανάπτυξη και συστηματική μελέτη των δομών αυτών μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην ενδυνάμωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην Ελλάδα και στην προσαρμογή του μοντέλου της θεραπευτικής κοινότητας στις ιδιαίτερες ανάγκες του ελληνικού πληθυσμού με ψύχωση (Peritogiannis, V.,etal. 2025).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Jones, M. (1956). The concept of a therapeutic community. American Journal of Psychiatry, 112(8), 647–656.
- De Leon, G. (2020). A Unique Social Psychological Approach to the Treatment of Addiction and Related Disorders. [Article]
- Vanderplasschen, W., Rapp, R. C., Pearce, S., Broekaert, E., & De Leon, G. (2013). Therapeutic Communities for Addictions: A Review of Their Effectiveness. Journal
- Fees, C. (2022). Classic Text No. 133: ‘Maxwell Jones and the Therapeutic Community’. Psychiatry
- Kidd, S. A., &συνεργάτες (2021). Randomized trial of a brief peer support intervention for people with schizophrenia spectrum illnesses following hospitalization.
- Peritogiannis, V., Botsari, I.-A., Fragouli-Sakellaropoulou, A., Filla, I., Garmpi, A., Dimopoulou, M., … Samakouri, M. (2025). First episode of psychosis in rural Greece: A multi-center study of the Mobile Mental Health Units.International Journal of Social Psychiatry.
Ζαφειρίου Μαρία
Κοινωνική Λειτουργός MSc
Μονάδα Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση
Σωματείο Ίκελος
