Ως «Ψυχοεκπαίδευση» ορίζεται οποιαδήποτε παρέµβαση εκπαιδεύει τους ασθενείς και τις οικογένειες τους σχετικά µε την ασθένεια τους, µε σκοπό τη βελτίωση της µακροπρόθεσµης έκβασης (Smith et al., 2010).Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα πρόγραµµα ψυχοθεραπείας και όχι µια απλή παροχή πληροφοριών, που αντιστοιχεί σε µιαβιοψυχοκοινωνική προσέγγιση της εκάστοτε ψυχικής διαταραχής ως µια πολύπλοκη κατάσταση, αναδεικνύοντας όχι µόνο βιολογικούς αιτιολογικούς παράγοντες, αλλά και ψυχολογικές και κοινωνικές µεταβλητές, που µπορούν να λειτουργήσουν ως εκλυτικοί, ρυθµιστικοί ή προβλεπτικοί παράγοντες.
Σκοπός της Ψυχοεκπαίδευσης είναι η απόκτηση από τους ωφελούµενους κάποιων βασικών, για αρχή, και έπειτα επιθυµητών και ιδανικών µηχανισµώναντιµετώπισης της διαταραχής τους. Οι βασικοί µηχανισµοί της Ψυχοεκπαίδευσης σχετίζονται µε:
- πληροφορίες γύρω από τη διαταραχή και σηµαντικές πτυχές της (συµπτώµατα, αίτια, θεραπείες),
- τη βελτίωση της συµµόρφωσης στο θεραπευτικό πλάνο και κατ’επέκταση στη φαρµακευτική αγωγή,
- την έγκαιρη αναγνώριση και αντιµετώπιση των συµπτωµάτων υποτροπής και την αλλαγή στάσεων και αντιλήψεων γύρω από τη νόσο.
Συνακόλουθα, οι επιθυµητοί µηχανισµοί σχετίζονται µε:
- τον έλεγχο του άγχους,
- την παγίωση φυσιολογικού τρόπου ζωής και κατ’ επέκταση την αποφυγή χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών, η οποία περιλαµβάνει όχι µόνο παράνοµες ουσίες αλλά και ουσίες όπως η καφεΐνη και
- την πρόληψη της αυτοκαταστροφικότητας.
Τέλος, οι ιδανικοί µηχανισµοί θεωρούνται µέρος ενός εξαιρετικού και πλήρως πετυχηµένου σεναρίου των δύο προηγούµενων σταδίων και περιλαµβάνει:
- την αύξηση της γνώσης και την αντιµετώπιση του στίγµατος σε σχέση µε παρελθοντικά και µελλοντικά επεισόδια,
- τη βελτίωση των διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων,
- την αντιµετώπιση των υπολειµµατικώνσυµπτωµάτων και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής (Colom&Vieta, 2006).
H Ψυχοεκπαίδευση, ως ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, διαθέτει διάφορα µοντέλαεφαρµογής, όπως η ατοµική ψυχοεκπαίδευση του ωφελούµενου, η οµαδική ψυχοεκπαίδευση ωφελούµενων, οµάδες συγγενών και οµάδεςωφελούµενων και συγγενών παράλληλα (Wheeler, 2010a).
Ο ωφελούµενος, µε την ένταξη του στην Ψυχοεκπαίδευση και κατακτώντας όλους ή έστω τους βασικούς µηχανισµούς της, οδηγείται συχνά σε βελτίωση της θεραπευτικής συµµαχίας, της συµµόρφωσης στη φαρµακοθεραπεία και της ικανότητας του να ζητήσει βοήθεια σε περιπτώσεις επανεµφάνισης ψυχωσικών συµπτωµάτων. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να µειώνονται οι πιθανότητες υποτροπής της ασθένειας. Σχετική µελέτη κατέδειξε ότι ωφελούµενοι, που συµµετείχαν σε οµάδα Ψυχοεκπαίδευσης, έδειξαν υψηλότερο επίπεδο συµµόρφωσης µε τη φαρµακευτική αγωγή και χαµηλότερο ποσοστό υποτροπής από την οµάδα ελέγχου (Xia et al, 2011). Επιπλέον, µια µετανάλυση των Pekkala et al. υποδεικνύει ότι η Ψυχοεκπαίδευση σε σχέση µε τη συνήθη ιατρική παρακολούθηση είχε θετική επίδραση στην ευηµερία του ατόµου και το ποσοστό υποτροπής µειώθηκεσηµαντικά, όπως φάνηκε από την επανεκτίµηση τους (followup) στους 9-18 µήνες (Pekkala et al., 2002). Σε βιβλιογραφική ανάλυση των ψυχοκοινωνικών και ψυχολογικών παρεµβάσεων για τη µείωση των υποτροπών της σχιζοφρένειας από του Liou et al. φάνηκε ότι η υποτροπή απετράπη σε ποσοστό 25% των ατόµων, που παρακολούθησαν προγράµµατα Ψυχοεκπαίδευσης.
Από τα παραπάνω λοιπόν, διαφαίνεται η σηµαντικότητα των ψυχοκοινωνικών και ψυχολογικών παρεµβάσεων και συγκεκριµένα της Ψυχοεκπαίδευσης, ως συµπληρωµατική θεραπεία στο θεραπευτικό πλάνο των ωφελούµενων µε σχιζοφρένεια για τη µείωση των επεισοδίων υποτροπής. Διαφαίνεται ότι παρέχουν υποστήριξη, εκπαίδευση και καθοδήγηση για τα ίδια άτοµα, αλλά και τις οικογένειές τους, µε σκοπό να τους βοηθήσουν να διαχειριστούν καλύτερα τη νόσο τους και να επιστρέψουν στην κοινωνία.
ΜπαντούναΓρηγορία-Ισµήνη
Ψυχολόγος Υγείας BSc, MSc Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια
Smith D, Jones I, Simpson S. (2010). Psychoeducation for bipolar disorder. Adv Psych Treat; 16:
147– 154.
Colom F, Vieta E (2006) Psychoeducation Manual for Bipolar Disorder. Cambrigde, UK.
Wheeler R. B. (Jul 2010a). Psychoeducation Therapy for Bipolar Disorder. In: Everyday Health, 22.08.2010, Available from http://www.everydayhealth.com/bipolar-disorder/psychoeducationtherapy- for- bipolar-disorder.aspx
Xia J, Merinder LB, Belgamwar MR (2011) Psychoeducation for schizophrenia. Cochrane Database of Systematic Reviews.
Pekkala E, Merinder L. (2002) Psychoeducation for schizophrenia. Cochrane Database Syst Rev. Liu F, Qiao W, Yuan X, Hei G, Li X, Zhang Y, Song X and Zhang D (2024). Psychosocial and psychological interventions for schizophrenia relapse prevention: A bibliometric analysis. CambridgePrisms: GlobalMental Health, 11, e49, 1–10.
