Η πρώιμη παρέμβαση σε παιδιάμικρών ηλικιών, με διάγνωση στο φάσμα του αυτισμού, έχει αποδειχθεί τόσο αποτελεσματική, όσο και αναγκαία για τη βελτίωση της νοητικής και γλωσσικής ικανότητας, αλλά και της κοινωνικής τους αλληλεπίδρασης.Η πρώιμη παρέμβαση αποτελεί την συνέχεια της διάγνωσης και της αξιολόγησης, καθώς επίσης ο σχεδιασμός και οι στόχοι της έχουν προκύψει ήδη από την διαδικασία της αξιολόγησης. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για την θεραπευτική προσέγγιση που ξεκινά πριν από την έναρξη της διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο και το δημοτικό και απευθύνεται σε παιδιά βρεφικής και παιδικής ηλικίας, δηλαδή από την γέννηση έως έξι ετών.
Σε παιδιά όπου παρουσιάζουν την διαταραχή του αυτισμού η πρώιμη παρέμβαση έχει θεραπευτικό ρόλο. Στοχεύει στην γνωστική ανάπτυξη, την επικοινωνία, την κοινωνική ανάπτυξη και την συμπεριφορά. Εφαρμόζεται από την βρεφική ηλικία δίνοντας στο παιδί την δυνατότητα να συμβαδίσει με τον φυσιολογικό ρυθμό ανάπτυξης , αντισταθμίζοντας τα υπάρχοντα προβλήματα και προτρέποντας την παγίωση προβληματικών συμπεριφορών. Ειδικότερα, η πρώιμη παρέμβαση βοηθά στο να βρεθούν οι κατάλληλοι τρόποι και τεχνικές όπου θα βοηθήσουν το αυτιστικό παιδί να αναπτύξει στο μέγιστο βαθμό τις γνωστικές, κοινωνικές και επικοινωνιακές του ικανότητες. Επιπλέον, συμβάλλει στην σωστή προετοιμασία ένταξης στο σχολικό, οικογενειακό και αργότερα κοινωνικό περιβάλλον.
Επιπρόσθετα, βασικό στοιχείο της πρώιμης παρέμβασης αποτελεί η ουσιαστική υποστήριξη της οικογένειας. Η συμμετοχή των γονέων πρέπει να είναι εμφανής όχι μόνο κατά την διάρκεια ενός θεραπευτικού προγράμματος αλλά να εφαρμόζεται και στο σπίτι. Η πρώιμη παρέμβαση προσφέρει στους γονείς την δυνατότητα να ανακαλύψουν τις δυνατότητες των παιδιών τους, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται κατάλληλα στις ιδιαίτερες ανάγκες τους καθώς και να αποκτήσουν μια ισορροπημένη συναισθηματική σχέση.
Η πρώιμη διάγνωση είναι το κλειδί, ώστε η παρέμβαση να ξεκινήσει άμεσα. Οι πρώιμες παρεμβάσεις συμπεριφοριστικού χαρακτήρα, όπως για παράδειγμα το μοντέλο Denver, ξεκινώντας από το πρώτο με δεύτερο έτος της ηλικίας, βοηθούν τα παιδιά στην ανάπτυξη κινητικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων, μέσα από διαδικασίες παιχνιδιού και δραστηριοτήτων που εμπλέκουν, τόσο τους γονείς όσο και την υπόλοιπη οικογένεια σε καθημερινές δραστηριότητες.
Από ερευνητικής άποψης, η επιστημονική κοινότητα ενισχύει με τον καιρό, όλο και περισσότερο τις πρώιμες παρεμβάσεις, καθώς οι μελέτες δείχνουν καλύτερη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών. Επιπροσθέτως, έχουν παρατηρηθεί τόσο η μείωση των αυτιστικών συμπεριφορών, όσο και η μερική ανάπτυξη επικοινωνίας. Καθώς οι παρεμβάσεις, στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στο παιχνίδι, η μάθηση και η γενίκευση δείχνει να είναι ευκολότερη. Οι έρευνες πάνω στο ζήτημα συνεχίζουν να πραγματοποιούνται παγκοσμίως, με τα αποτελέσματα να είναι ενθαρρυντικά.
Ειδικοί στις διαταραχές αυτιστικού φάσματος υπογραμμίζουν την σπουδαιότητα της πρώιμης διάγνωσης και στη συνέχεια της πιο άμεσης και εντατικής παρέμβασης. Η λέξη «κλειδί» για την εξέλιξη ενός αυτιστικού παιδιού είναι «νωρίς». Όσο πιο νωρίς, τόσο το καλύτερο! Ο λόγος που δίνεται τόσο μεγάλη έμφαση στην πρώιμη παρέμβαση είναι η λεγόμενη νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου. Με τον όρο αυτό εννοούμε την ικανότητα του εγκεφάλου να δημιουργεί νέες συνάψεις. Παρόλο που αυτή η ικανότητα διατηρείται σε όλη τη ζωή του ανθρώπου, η πιο κρίσιμη περίοδος για την διαμόρφωση και ανάπτυξη του εγκεφάλου είναι η βρεφική και πρώτη νηπιακή ηλικία.
Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις που εφαρμόζονται στα προγράμματα πρώιμης παρέμβασης είναι συμπεριφορικές, αναπτυξιακές ή και συνδυασμός αυτών.
Συμπεριφορικές Προσεγγίσεις: Η βασική συμπεριφοριστική παρέμβαση είναι η Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς ( ΑΒΑ ). Πρόκειται για δομημένη εκπαίδευση, κατά την οποία οι μαθητές επιβραβεύονται όταν πετυχαίνουν συγκεκριμένους στόχους. Ένα παράδειγμα στόχων είναι το παιδί να πετύχει βλεμματική επαφή ή να ζητήσει λεκτικά αυτό που επιθυμεί αντί να κλαίει. Η επιβράβευση μπορεί να περιλαμβάνει από τροφικούς ενισχυτές όπως μπισκότο ή να ανταμειφθεί για λίγη ώρα με το αγαπημένο του παιχνίδι.
Αναπτυξιακές Προσεγγίσεις: Αυτές οι προσεγγίσεις εστιάζουν σε μεμονωμένες δεξιότητες ή συμπεριφορές αλλά η έμφαση δίνεται στις δυνατότητες του παιδιού και στο αναπτυξιακό του επίπεδο την δεδομένη στιγμή. Οι αναπτυξιακές προσεγγίσεις δίνουν έμφαση στην κοινωνική αλληλεπίδραση και βοηθούν το παιδί να λειτουργήσει στο κοινωνικό περιβάλλον που κινείται. Ένα τέτοιο αναπτυξιακό πρόγραμμα είναι το « Floortime». Σε αυτό οι γονείς ή οι φροντιστές παίζουν με το παιδί παρέχοντας πρότυπα αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας.
Ιωάννα Μαστορέλη
Ψυχολόγος
Βιβλιογραφία
Γενά Α. «Η ένταξη του παιδιού με αυτισμό»
Δρόσου Β. «Αυτισμός πρώιμης διάγνωσης και παρέμβασης»
Νόηση (2013) «Θεραπευτικές προσεγγίσεις των διαταραχών του φάσματος του αυτισμού»
