Σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας, πολλαπλοί ατομικοί, κοινωνικοί και δομικοί παράγοντες αλληλοεπιδρούν και διαμορφώνουν την ψυχική μας υγεία. Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να δρουν είτε προστατευτικά είτε επιβαρυντικά, επηρεάζοντας έτσι τη θέση μας στο συνεχές της ψυχικής υγείας (who, 2022).
Σε αυτό το πλαίσιο, ο όρος της ψυχικής ανθεκτικότητας αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Πρόκειται για έννοια, η οποία δεν συνιστά ένα σταθερό ατομικό χαρακτηριστικό, αλλά καθίσταται το αποτέλεσμα μιας σύνθετης αλληλεπίδρασης μεταξύ προστατευτικών και επικίνδυνων παραγόντων που διαμορφώνουν το άτομο και το περιβάλλον του. Ως εκ τούτου, είναι μια δυναμική διαδικασία που μεταβάλλεται ανάλογα με το πλαίσιο και την αλληλεπίδραση των παραγόντων αυτών, καθιστώντας το άτομο ψυχικά ανθεκτικό σε συγκεκριμένες περιόδους της ζωής του, αλλά όχι απαραίτητα σε όλες (Luthar, Cicchetti&Becker, 2000. Luthar, 2006. Masten, 2001, 2007. Rutter, 2006).
Κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση της ψυχικής ανθεκτικότητας, διαδραματίζουν εκείνοι οι παράγοντες, οι οποίοι καθορίζουν την ικανότητα του ατόμου να ξεπερνά τις αντιξοότητες και να επιτυγχάνει θετικά αποτελέσματα στη ζωή του. Σημαντικές έννοιες όπως οι εσωτερικές και οι εξωτερικές δυνατότητες, οι διαθέσιμες πηγές στήριξης καθώς και οι προστατευτικοί παράγοντες, είναι αυτές οι οποίες συμβάλλουν στην ψυχική ανθεκτικότητα(Morrison, Brown, D’Incau, O’Farrell, & Furlong, 2006).
Οι προστατευτικοί παράγοντες περιλαμβάνουν ποιοτικά χαρακτηριστικά των ατόμων καθώς και στοιχεία των πλαισίων στα οποία ανήκουν (όπως η οικογένεια ή το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον), τα οποία μετριάζουν τις επιπτώσεις δυσμενών συνθηκών και ενισχύουν την ικανότητα των ατόμων να επιτύχουν παρά την παρουσία υψηλών παραγόντων επικινδυνότητας (Esquivel, Doll, & Oades-Sese, 2011). Για παράδειγμα, το χιούμορ, ως προσωπικό χαρακτηριστικό, μπορεί να λειτουργήσει ως προστατευτικός παράγοντας, επιτρέποντας σε ένα άτομο να διαχειρίζεται δυσκολίες. Ουσιαστικά, οι παράγοντες αυτοί, αποτελούν κρίσιμες δυνατότητες που είναι ιδιαίτερα σημαντικές όταν τα επίπεδα επικινδυνότητας είναι αυξημένα (Masten, 1999; Masten & Reed, 2002).
Οι ενισχυτικοί παράγοντες εντοπίζονται σε πολλά επίπεδα και επηρεάζουν διάφορους τομείς της ζωής των ατόμων. Σε ατομικό επίπεδο, περιλαμβάνουν καλές γνωστικές λειτουργίες, θετική αυτοαντίληψη, ευπροσάρμοστο χαρακτήρα, πίστη στη ζωή, αισιοδοξία, αυτοέλεγχο, αίσθηση του χιούμορ και κοινωνική ελκυστικότητα. Σε οικογενειακό επίπεδο, σημαντικοί παράγοντες είναι οι καλές σχέσεις, το θετικό κλίμα, το οργανωμένο περιβάλλον, η εκπαίδευση των γονέων, η ενεργή γονική εμπλοκή στη μάθηση και το καλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο. Σε περιβαλλοντικό επίπεδο, προστατευτικοί παράγοντες περιλαμβάνουν υποστηρικτικές σχέσεις με γονείς και συνομηλίκους, καλές γειτονικές σχέσεις, δημόσια ασφάλεια και πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας κοινωνικές και υγειονομικές υπηρεσίες(Esquivel, Doll, & Oades-Sese, 2011).
Εν κατακλείδι, οι προστατευτικοί παράγοντες μειώνουν την πιθανότητα εμφάνισης προβλημάτων και συσχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα θετικών εκβάσεων και βελτίωσης της ψυχικής υγείας(Durlak, 1998).
Κυριαζοπούλου Αλεξάνδρα
Κοινωνική Λειτουργός
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Durlak, J. A. (1998). Common risk and protective factors in successful prevention programs. American Journal of Orthopsychiatry.
Esquivel, G. B., Doll, B., & Oades-Sese, G. V. (2011). Introduction to the special issue: Resilience in schools.
Luthar, S. S., Cicchetti, D., & Becker, B. (2000). The construct of resilience: A critical evaluation and guidelines for future research.
Mental Health and COVID-19: Early evidence of the pandemic’s impact. Geneva: World Health Organization; 2022.
Morrison, G. M., Brown, M., D’Incau, B., O’Farrell, S. L., & Furlong, M. J. (2006). Understanding resilience in educational trajectories: Implications for protective possibilities.
Masten, A. S. (1999). Resilience comes of age: Reflections on the past and outlook for the next generation of research.
