Η εφηβεία και οι πρώιμες φάσεις της ενηλικίωσης αποτελούν κρίσιμες περιόδους ανάπτυξης, ιδίως για νέους με Διαταραχές του Φάσματος του Αυτισμού (ΔΦΑ) ή/και ψυχικές δυσκολίες. Σε αυτά τα στάδια, οι κοινωνικές απαιτήσεις αυξάνονται, ενώ η επιθυμία για αυτονομία, αποδοχή και δημιουργία νοήματος γίνεται πιο έντονη (Gates, Kang & Lerner, Efficacy of group social skills interventions for youth with autism Spectrum disorder: A systematic review and meta-analysis, 2017). Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι κοινοτικές δομές όπως το Κέντρο Ημέρας «Ίκελος» προσφέρουν ένα ασφαλές περιβάλλον όπου η ομαδική παρέμβαση μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, την αυτοεκτίμηση και τη συναισθηματική ευημερία.
Η παρούσα ανάλυση εξετάζει:
- Τη θεωρητική βάση και ορισμούς (ομάδα, κοινοτική δομή, social skills interventions).
- Την αποτελεσματικότητα των ομαδικών παρεμβάσεων, με έμφαση σε εφήβους και νέους ενήλικες με ΔΦΑ ή ψυχικές δυσκολίες.
- Τι δείχνουν οι έρευνες για τις ομαδικές θεραπείες – μετα-αναλύσεις, RCTs, κοινότητα.
- Τι απολαμβάνουν οι συμμετέχοντες αλλά και ποιες προκλήσεις αντιμετωπίζει ο ψυχολόγος–θεραπευτής.
- Τον ιδιαίτερο ρόλο της ομάδας στον «Ίκελο»: δημιουργία σχέσεων, μοιρασιά, συναισθηματική υποστήριξη.
- Συμπέρασμα με έμφαση στην αναπτυξιακή και θεραπευτική αξία της ομαδικής δομής.
Ορισμοί και Θεωρητικό Πλαίσιο
- Κοινοτική Δομή: Ένας διαρκής, τοπικός χώρος που παρέχει συμβουλευτική, θεραπευτική και κοινωνικό-εκπαιδευτική υποστήριξη.
- Ομαδική Δομή/Ομαδική Θεραπεία: Δομημένη παρέμβαση όπου πολλά μέλη συμμετέχουν με κοινό στόχο – ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, συναισθηματικής ανάπτυξης, κ.ά.
- Ομάδα ως θεραπευτικό εργαλείο μελών στο φάσμα ή με ψυχικές δυσκολίες: σε ασφαλές πλαίσιο, επιτρέπει την ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως επικοινωνία, συνεργασία, συναισθηματική αναγνώριση.
Η Αποτελεσματικότητα των Ομαδικών Παρεμβάσεων
Οι Gates, Kang και Lerner (2017) ανέλυσαν κλινικές δοκιμές (RCTs) και βρήκαν ότι οι ομαδικές παρεμβάσεις για κοινωνικές δεξιότητες σε νέους με αυτισμό έχουν μέτρια συνολική επίδραση (Hedges’ g = 0,51, p < 0,001), με ιδιαίτερα ισχυρά αποτελέσματα στην αυτοαντίληψη των συμμετεχόντων (self‑report: g = 0,92, p < 0,001) αλλά όχι απαραίτητα στην πράξη (social performance: g = 0,28, p = 0,31.
Η μετα-ανάλυση των Wolstencroft κ.ά. (2018) σε παιδιά υψηλής λειτουργικότητας (6‑25 ετών) έδειξε υψηλά αποτελέσματα σε μετρήσεις όπως το SRS (Social Responsiveness Scale) και μέτρια βελτίωση στην υποκλίμακα του SSRS (Social Skills Rating System), ενώ παρέμεινε σημαντικό το εύρημα ότι οι παρεμβάσεις με μεγαλύτερη διάρκεια και με τη συμμετοχή γονέων αποδίδουν ευνοϊκότερα αποτελέσματα.
Μια πιο πρόσφατη μετα-ανάλυση (Wang et al., 2023) επιβεβαιώνει μέτρια συνολική επίδραση (g = 0,60, p < 0,001) στην κοινωνικοποίηση μέσω SSGPs (social skills group programs), παρά κάποιες μετρίως ελλιπείς επιδόσεις ως προς το πρόγραμμα (intervention fidelity).
Συνοπτικά, οι ομαδικές προσεγγίσεις επιβεβαιωμένα συμβάλλουν στην ενίσχυση της κοινωνικής κατανόησης, της αυτοαντίληψης και, υπό όρους, της κοινωνικής δράσης κυρίως όταν περιλαμβάνουν επαρκές χρόνο, εμπλοκή οικογένειας και δομημένη υποστήριξη.
Η Αξία της Ομαδικής Δομής στο «Ίκελος»
Στο πλαίσιο του «Ίκελου», η ομάδα δεν είναι απλώς θεραπευτικό μέσο — είναι κοινωνική εμπειρία. Μέσα από δημιουργικές δραστηριότητες, μοίρασμα εμπειριών, εναλλακτικές μορφές έκφρασης (π.χ. τέχνη, κίνηση, αφήγηση), οι νέοι βλέπουν ότι δεν είναι μόνοι, αλλά μέλη μιας κοινότητας που τους καταλαβαίνει. Αυτό το δίκτυο υποστήριξης ενδυναμώνει:
- Την αίσθηση του ανήκειν και της ασφάλειας
- Τη δημιουργία σχέσεων και συναισθηματικών δεσμών
- Την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων σε ρεαλιστικό, βιωματικό πλαίσιο
Η εμπειρία του ίδιου του θεραπευτή ως μέλος και συντονιστής αυτής της ομάδας είναι πολλαπλά αποδοτική: δημιουργείς χώρο για μοιρασιά, συναισθηματική ανάπτυξη και αναστοχασμό· έχει την ευκαιρία να δει τις αλλαγές όχι ως ακαδημαϊκά αποτελέσματα, αλλά ως πραγματική συνύπαρξη και αλλαγή ζωής των ωφελούμενων.
Ο ρόλος του Εκπαιδευμένου Ψυχολόγου
Το Κέντρο Ημέρας «Ίκελος» στην Πάτρα λειτουργεί ως κοινοτική δομή όπου παρέχεται υποστηρικτικό πλαίσιο σε παιδιά, εφήβους και νέους ενήλικες με ψυχικές δυσκολίες και/ή στο φάσμα του αυτισμού. Ο ρόλος του ψυχολόγου συνίσταται στο να σχεδιάσει και να εφαρμόσει ομάδες που ενισχύουν την κοινωνική συναλλαγή, την ανάπτυξη δεξιοτήτων και την ψυχική ευημερία.
Προκλήσεις και Ρόλοι του Ψυχολόγου
Οι δομές όπως το «Ίκελος» έχουν τις δυσκολίες τους. Ο θεραπευτής πρέπει να διαχειρίζεται:
- Ετερογένεια των συμμετεχόντων (διαφορετικά επίπεδα λειτουργικότητας, διάχυτες αναπτυξιακές δυσκολίες, συννοσηρότητες)
- Ομαδική δυναμική: εμπιστοσύνη, σύγκρουση, συναισθήματα, συνεργασία
- Τη μετάβαση από τη γνώση στην πράξη — την εφαρμογή δεξιοτήτων στην καθημερινότητα των εφήβων
- Την προσωπική του επαγγελματική αυτοφροντίδα και εποπτεία
- Χρειάζεται χώρο αναστοχασμού ώστε να υποστηρίζει ομαλά και βιωματικά την ομάδα
- Πολύ καλές γνώσεις στην δομή σύμπραξη πορεία της ομάδας
- Κατάλληλες γνώσεις και διαχείριση σε τυχόν στιγμές κρίσεις μέσα στην ομάδα.
Αυτός ο ρόλος εμπεριέχει την τεράστιες ευθύνες. Από την ευθύνη του συντονισμού, μέχρι και την αντιμετώπιση κρίσεων μέσα στην ομάδα από τυχόν πολύ τραυματικό μοίρασμα ή συναισθηματική σύγχυση αλλά και την ευκαιρία της διαμορφωτικής επιρροής, του να είσαι καθοδηγητής, παρατηρητής και ο ίδιος μέρος του πλαισίου αλλαγής.
Οφέλη των ομαδικών προσεγγίσεων σε κοινοτικό πλαίσιο
Οι ομάδες εντός μιας κοινοτικής δομής, όπως το «Ίκελος», φέρουν πολλαπλά οφέλη:
- Αίσθηση κοινότητας & μείωση απομόνωσης: οι συμμετέχοντες διαπιστώνουν ότι δεν είναι μόνοι στις δυσκολίες τους
- Συμπερίληψη & συναισθηματική υποστήριξη: η αμοιβαία αναγνώριση δημιουργεί συναισθηματική ασφάλεια και αυτοεκτίμηση
- Οικονομικά & πρακτικά πλεονεκτήματα: πιο προσιτές και με συχνότερη έκθεση σε σχέση με ατομική θεραπεία
- Ενίσχυση κοινωνικών δεξιοτήτων μέσω peer learning: η ανατροφοδότηση μεταξύ ομοίων προάγει τη μάθηση και την ενσυναίσθηση
- Δημιουργία σχέσεων, συναισθημάτων, δημιουργικότητας: στον χώρο του «Ίκελος», ήδη καταγράφεις τέτοια θετικά δείγματα: μοιρασιά, δημιουργία συναισθηματικών δεσμών, δημιουργικές συνεργασίες κ.ά.
Ειδική σημασία για εφήβους και νέους ενήλικες στο φάσμα/ψυχικές δυσκολίες
- Αυξανόμενη ανάγκη σύνδεσης και κατανόησης στην εφηβεία και πρώιμη ενήλικη ζωή.
- Διαχείριση άγχους και βελτίωση προσαρμογής μέσω group CBT προγραμμάτων (π.χ. FYF) που αποδείχτηκαν αποτελεσματικά, τόσο σε ψυχιατρικά όσο και σε κοινοτικά πλαίσια:
- π.χ. 50% θετική κλινική ανταπόκριση στην ομάδα CBT, έναντι μόλις 8,7% στη συνήθη αντιμετώπιση.
- Μετα-ανάλυση psychosocial interventions αποδεικνύει ότι η ομάδα συνδυαστικά με ατομική θεραπεία μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική.
Συμπέρασμα
Στον «Ίκελο», η ομάδα λειτουργεί ως πραγματική κοινοτική δομή όπου τα οφέλη της ομαδικής παρέμβασης από την αυτοεικόνα και τις κοινωνικές δεξιότητες μέχρι τη δημιουργία σχέσεων και συναισθηματικής στήριξης γίνονται πραγματικότητα. Οι έρευνες επιβεβαιώνουν τη μέση προς υψηλή αποτελεσματικότητα αυτών των παρεμβάσεων (g περίπου 0,5–0,6), ειδικά όταν υπάρχει διάρκεια και συμμετοχή γονέων, ενώ το αίσθημα κοινότητας και η βιωματική εμπειρία ενδυναμώνουν τη διαδικασία.Το έργο σου ως ψυχολόγος στο «Ίκελος» είναι καίριο καθώς δημιουργείς μια δομή όπου οι νέοι μπορούν να ανθίσουν, να εκφραστούν και να βρουν τον τρόπο να οικοδομήσουν σχέσεις και νοήματα μέσα από την ομάδα.
“Οι άνθρωποι θεραπεύονται μέσα από σχέσεις, και οι ομάδες είναι το δοχείο μέσα στο οποίο χτίζονται αυτές οι σχέσεις.”
– Irvin D. Yalom, ψυχίατρος και πρωτοπόρος της ομαδικής ψυχοθεραπείας
Βιβλιογραφία
- Gates, J. A., Kang, E., & Lerner, M. D. (2017). Efficacy of group social skills interventions for youth with autism spectrum disorder: A systematic review and meta-analysis. ClinicalPsychology Review, 52, 164–181. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2017.01.006
- Solish, A., Klemencic, N., Ritzema, A., et al. (2020). Effectiveness of a modified group cognitive behavioral therapy program for anxiety in children with ASD delivered in a community context. Molecular Autism, 11(34). https://doi.org/10.1186/s13229-020-00341-6
- McMahon, C. M., Lerner, M. D., & Britton, N. (2013). Group-based social skills interventions for adolescents with higher-functioning autism spectrum disorder: A review and looking to the future. Adolescent Health, Medicine and Therapeutics, 4, 23–38. https://doi.org/10.2147/AHMT.S25402
- [Meta‑analysis of 36 RCTs] (2015). The effectiveness of social skills training groups for individuals with autism spectrum disorder. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 3, 68–81. https://doi.org/10.1007/s40489-015-0066-5
- [Meta‑analysis 36 RCTs adolescents Level 1 ASD] (2021). Group-based social skills interventions for adolescents with higher-functioning ASD. (stats SMD)
- [Group cohesion importance] (2014). Alliance‑Outcome Associations in a Community‑Based Social Skills Intervention for Youth With ASD. BehaviorTherapy, 52(2), 324–337. https://doi.org/10.1016/j.beth.2020.04.006
Απόστολος Μάρκου
Ψυχολόγος
Κέντρο Ημέρας Παιδιών, Εφήβων και Νέων Ενηλίκων στο Φάσμα του Αυτισμού «Ίκελος»
