Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας εργάζονται καθημερινά με ανθρώπους που βιώνουν πόνο, τραύμα και ψυχολογική δυσφορία. Η φύση της εργασίας τους, ενώ είναι καίριας σημασίας για την κοινωνική ευημερία, ενέχει σημαντικούς κινδύνους για τη δική τους ψυχική ανθεκτικότητα και ευημερία. Η φροντίδα των ίδιων των θεραπευτών και συμβούλων δεν αποτελεί πολυτέλεια αλλά αναγκαιότητα, τόσο για την προστασία τους όσο και για τη διασφάλιση της ποιότητας των υπηρεσιών που προσφέρουν.
- Ο κίνδυνος της επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout)
Η επαγγελματική εξουθένωση είναι μια κοινή συνέπεια για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, εξαιτίας της συνεχούς έκθεσης σε συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις. Το burnoutπεριλαμβάνει συναισθηματική εξάντληση, αποπροσωποποίηση(depersonalization) και μειωμένη προσωπική επίτευξη.
🔹 Σύμφωνα με τον Maslachetal. (2001), οι ψυχολόγοι και οι σύμβουλοι βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο εξουθένωσης, ειδικά όταν εργάζονται χωρίς εποπτεία ή υποστήριξη.
🔹 Έρευνες δείχνουν ότι πάνω από το 40% των θεραπευτών αναφέρουν σημάδια εξουθένωσης κατά τη διάρκεια της καριέρας τους (Rupert&Kent, 2007).
- Δευτερογενές τραύμα και κόπωση συμπόνιας (compassionfatigue)
Οι ειδικοί ψυχικής υγείας συχνά εκτίθενται σε αφήγηση τραυματικών εμπειριών των θεραπευομένων, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε δευτερογενές τραύμα και κόπωση της συμπόνιας.
🔹Figley (1995) περιγράφει την κόπωση της συμπόνιας ως μια φυσική συνέπεια της βαθιάς ενσυναίσθησης προς τον πόνο των άλλων.
🔹 Μελέτες δείχνουν ότι οι επαγγελματίες που εργάζονται με θύματα κακοποίησης, βίας ή φυσικών καταστροφών είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι (Bride, 2007).
- Ηθική ευθύνη και αυτοφροντίδα
Η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία (APA) και άλλοι διεθνείς οργανισμοί επισημαίνουν ότι η αυτοφροντίδα αποτελεί ηθική υποχρέωση για τους επαγγελματίες, διότι η παραμέληση της μπορεί να οδηγήσει σε μη ασφαλή ή αναποτελεσματική φροντίδα προς τους θεραπευομένους.
🔹 Ο Κώδικας Δεοντολογίας της APA (2017) προτρέπει τους ψυχολόγους να διακόπτουν προσωρινά ή να προσαρμόζουν την πρακτική τους εάν η προσωπική τους κατάσταση επηρεάζει την ικανότητα παροχής ποιοτικής φροντίδας.
- Η σημασία της εποπτείας και της υποστηρικτικής κουλτούρας
Η τακτική εποπτεία, η ομαδική αναστοχαστική πρακτική και η ύπαρξη κουλτούρας υποστήριξης στους επαγγελματικούς χώρους προστατεύουν την ψυχική ανθεκτικότητα των ειδικών.
🔹 Έρευνα του Norcross&Guy (2007) καταδεικνύει ότι οι ψυχολόγοι που συμμετέχουν σε τακτική εποπτεία εμφανίζουν λιγότερα συμπτώματα επαγγελματικής φθοράς.
🔹 Η δημιουργία χώρων όπου οι επαγγελματίες μπορούν να μοιραστούν συναισθηματικά φορτία και να λάβουν ενίσχυση αποτελεί προστατευτικό παράγοντα (Skovholt&Trotter-Mathison, 2016).
- Πρακτικές αυτοφροντίδας
Η αυτοφροντίδα περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα πρακτικών:
– Ψυχολογική υποστήριξη (π.χ. προσωπική ψυχοθεραπεία)
– Ρύθμιση ωραρίου και διακοπές
– Άσκηση, ύπνος και διατροφή
– Οριοθέτηση με τους θεραπευόμενους
– Δημιουργική έκφραση και αναζωογόνηση μέσω νοήματος
Η εσωτερίκευση της αξίας της φροντίδας δεν έρχεται πάντα αυτόματα. Απαιτείται συστηματική εκπαίδευση, εποπτεία και δέσμευση στον εαυτό.
Συμπεράσματα
Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας καλούνται να υποστηρίζουν άλλους, αλλά οφείλουν εξίσου να προστατεύουν και τον εαυτό τους. Η ενσωμάτωση της φροντίδας ως μέρος της επαγγελματικής ταυτότητας είναι κρίσιμη για τη μακροχρόνια ανθεκτικότητα, την ηθική πρακτική και την ποιότητα παροχής φροντίδας.
Ενδεικτικές Πηγές
- Maslach, C., Schaufeli, W. B., &Leiter, M. P. (2001). *Job burnout*. Annual review of psychology, 52(1), 397-422.
- Rupert, P. A., & Kent, J. S. (2007). *Gender and work setting differences in career-sustaining behaviors and burnout among professional psychologists*. Professional Psychology: Research and Practice, 38(1), 88.
- Figley, C. R. (1995). *Compassion fatigue: Coping with secondary traumatic stress disorder in those who treat the traumatized.*
- Bride, B. E. (2007). *Prevalence of secondary traumatic stress among social workers*. Social work, 52(1), 63-70.
- Norcross, J. C., & Guy, J. D. (2007). *Leaving it at the office: A guide to psychotherapist self-care*. Guilford Press.
- American Psychological Association. (2017). *Ethical Principles of Psychologists and Code of Conduct*.
- Skovholt, T. M., & Trotter-Mathison, M. (2016). *The resilient practitioner: Burnout prevention and self-care strategies for counselors, therapists, teachers, and health professionals.
Manos Anagnostopoulos
B.A.Psychology, CCNY
M.Sc. Social Psychiatry, DUTH
Advanced Certificate in RECBT
Psychologist at Ikelos Early Psychosis Prevention and Intervention Center
