Η αλληλεπίδραση ανθρώπου και ζώου αποτελεί ένα από τα παλαιότερα και βαθύτερα θεμελιωμένα στοιχεία της ανθρώπινης εμπειρίας. Πέρα από τη σημαντική τους αξία, τα ζώα έχουν συνδεθεί με την καθημερινή ζωή του ανθρώπου σε επίπεδο συναισθηματικής ασφάλειας, συντροφικότητας και κοινωνικής συνοχής. Στο πεδίο της ψυχικής υγείας, η σχέση αυτή έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία, καθώς η επιστημονική κοινότητα έχει στραφεί προς την αναγνώριση της θεραπευτικής δυναμικής της αλληλεπίδρασης ανθρώπου- ζώου. Η θεραπεία με τη συνδρομή ζώων, γνωστή ως AnimalAssistedTherapy (AAT), αναπτύσσεται ως συμπληρωματική προσέγγιση στη φροντίδα ψυχικά ασθενών, ενισχύοντας τις παραδοσιακές θεραπευτικές μεθόδους και προσφέροντας εναλλακτικά μέσα υποστήριξης (Koukourikosetal., 2019).
Η AAT ορίζεται ως μια σκόπιμα σχεδιασμένη και δομημένη θεραπευτική παρέμβαση, κατά την οποία ένα κατάλληλα εκπαιδευμένο ζώο εντάσσεται στο θεραπευτικό πλαίσιο υπό την επίβλεψη εξειδικευμένων επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Η παρέμβαση αυτή διακρίνεται από άλλες μορφές επαφής μεταξύ ανθρώπου και ζώου, καθώς διαθέτει συγκεκριμένους θεραπευτικούς στόχους και εφαρμόζεται στο πλαίσιο οργανωμένων προγραμμάτων (Spattinietal., 2018). Η παρουσία του ζώου λειτουργεί ως καταλύτης για τη δημιουργία ενός ασφαλούς και λιγότερο απειλητικού θεραπευτικού περιβάλλοντος, γεγονός που διευκολύνει τη θεραπευτική σχέση, ιδιαίτερα σε άτομα που εμφανίζουν δυσκολίες εμπιστοσύνης ή αυξημένη κοινωνική απόσυρση.
Ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα της θεραπείας με ζώα έγκειται στη μοναδική φύση της συναισθηματικής ανταπόκρισης που προσφέρουν. Τα ζώα αλληλεπιδρούν με τρόπο άμεσο και αυθεντικό, χωρίς κοινωνικές προσδοκίες ή αξιολογικές κρίσεις, γεγονός που επιτρέπει στους ψυχικά ασθενείς να βιώσουν αποδοχή και σταθερότητα. Η μη λεκτική επικοινωνία που αναπτύσσεται στη σχέση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία για άτομα που δυσκολεύονται να εκφράσουν συναισθήματα ή σκέψεις μέσα από τον λόγο, όπως συμβαίνει συχνά σε περιπτώσεις σοβαρών ψυχικών διαταραχών (Brooksetal., 2018). Μέσα από τη σωματική εγγύτητα, τη ρουτίνα και την επαναληπτικότητα της επαφής, ενισχύεται το αίσθημα συναισθηματικής ασφάλειας και προβλεψιμότητας.
Παράλληλα, η φροντίδα και η καθημερινή ενασχόληση με ένα ζώο συμβάλλουν στη διαμόρφωση δομημένης καθημερινότητας, στοιχείο που θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό για τη λειτουργική αποκατάσταση των ψυχικά ασθενών. Η ανάληψη ευθύνης για τις ανάγκες ενός ζώου μπορεί να ενισχύσει την αίσθηση σκοπού και χρησιμότητας, ενώ προάγει την ενεργοποίηση και τη συμμετοχή σε δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Η εμπειρία της φροντίδας συνδέεται συχνά με την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της προσωπικής ταυτότητας, καθώς το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ικανό να ανταποκριθεί στις ανάγκες ενός άλλου έμβιου όντος (Brooksetal., 2018).
Η παρουσία ζώων σε θεραπευτικά και κοινοτικά πλαίσια φαίνεται επίσης να διευκολύνει την κοινωνική αλληλεπίδραση. Τα ζώα μπορούν να λειτουργήσουν ως ουδέτερο σημείο αναφοράς, μειώνοντας το άγχος της κοινωνικής επαφής και ενθαρρύνοντας την επικοινωνία μεταξύ ασθενών, αλλά και μεταξύ ασθενών και επαγγελματιών υγείας. Σε πολλές περιπτώσεις, η αλληλεπίδραση με το ζώο προηγείται και διευκολύνει την ανάπτυξη ανθρώπινων σχέσεων, προσφέροντας ένα ασφαλές πεδίο κοινωνικής έκφρασης (Koukourikosetal., 2019).
Παρά τα θετικά αυτά στοιχεία, η επιστημονική βιβλιογραφία επισημαίνει σημαντικούς περιορισμούς στην τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας της AAT. Οι υπάρχουσες μελέτες χαρακτηρίζονται συχνά από μεθοδολογική ετερογένεια, διαφοροποιήσεις στον σχεδιασμό των παρεμβάσεων και περιορισμένη δυνατότητα γενίκευσης των ευρημάτων (Spattinietal., 2018). Επιπλέον, η εμπειρία της σχέσης με τα ζώα δεν είναι καθολικά θετική για όλους τους ψυχικά ασθενείς, καθώς προσωπικοί, πολιτισμικοί και κλινικοί παράγοντες επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο βιώνεται η αλληλεπίδραση αυτή.
Ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται και στην ηθική διάσταση της χρήσης ζώων στη θεραπεία. Η ευημερία, η κατάλληλη εκπαίδευση και η προστασία των ζώων αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την υπεύθυνη εφαρμογή της AAT. Η θεραπευτική σχέση δεν θα πρέπει να λειτουργεί εις βάρος των ζώων, αλλά να βασίζεται στον σεβασμό και στην αμοιβαία ευεργετική αλληλεπίδραση, τόσο για τον άνθρωπο όσο και για το ζώο (Koukourikosetal., 2019).
Συνοψίζοντας, η θεραπεία με τη συνδρομή ζώων αναδεικνύεται ως μια υποσχόμενη και πολυδιάστατη συμπληρωματική προσέγγιση στη φροντίδα ψυχικά ασθενών. Μέσα από τη συναισθηματική στήριξη, την ενίσχυση της κοινωνικής επαφής και τη διευκόλυνση της καθημερινής λειτουργικότητας, η σχέση ανθρώπου- ζώου φαίνεται να συμβάλλει ουσιαστικά στη θεραπευτική διαδικασία. Παρότι απαιτείται περαιτέρω συστηματική και ποιοτικά ανώτερη έρευνα, η AAT προσφέρει ένα εναλλακτικό πλαίσιο κατανόησης και υποστήριξης της ψυχικής υγείας, ενισχύοντας μια πιο ολιστική και ανθρωποκεντρική προσέγγιση στη θεραπεία.
Κούλαλη Ανεζίνα
Κοινωνική Λειτουργός- «Οικοτροφείου ΠΕ Δυτικού Τομέα Αθηνών»
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Koukourikos, K., Georgopoulou, A., Kourkouta, L., &Tsaloglidou, A. (2019). Benefits of animal assisted therapy in mental health. International Journal of Caring Sciences.
- Spattini, L., Mattei, G., Raisi, F., Ferrari, S., Pingani, L., & Galeazzi, G. M. (2018). Efficacy of animal assisted therapy on people with mental disorders: an update on the evidence.
- Brooks, H. L., Rushton, K., Lovell, K., Bee, P., Walker, L., Grant, L., & Rogers, A. (2018). The power of support from companion animals for people living with mental health problems: A systematic review and narrative synthesis. BMC Psychiatry.
