Οι κοινωνικές δεξιότητες επιστρατεύονται σε συμπεριφορές που εκδηλώνονται στο πλαίσιο των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και αφορούν παραμέτρους της καθημερινής ζωής όπως οι κώδικες συμπεριφοράς, «κανόνες» σχετικά με το τι πρέπει και τι δεν πρέπει να λέγεται, αναμενόμενους και λιγότερο ίσως αποδεκτούς τρόπους για την έκφραση του συναισθήματος, κ.λπ. Οι περισσότεροι άνθρωποι με εκδηλώσεις στο φάσμα της ψύχωσης και ιδίως άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια παρουσιάζουν σημαντικά ελλείμματα σε αυτές, καθώςείτε δεν έχουν με κάποιο τρόπο αναπτύξει επαρκώς τις δεξιότητες αυτές είτε τις έχουν χάσει (Bellacketal., 2004). Αυτά τα ελλείμματα δυσκολεύουν συνήθως τα άτομα στο να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν κοινωνικές σχέσεις, να ανταποκριθούν σε κοινωνικούς ρόλους (π.χ. εργαζόμενος, σύζυγος) ή να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους.
Τα προγράμματα εκπαίδευσης στις κοινωνικές δεξιότητες έχουνως στόχο την εκμάθηση αλλά και την αποκατάσταση των κοινωνικών δεξιοτήτων με σκοπό την βελτίωση της ποιότητας των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων, την ενίσχυση της λειτουργικότητας του ατόμου στα πλαίσια του κοινωνικού συνόλου αλλά και κατ’ επέκταση τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής του.
Τέτοιου είδουςπρογράμματα ξεκίνησαν να τίθενται σε εφαρμογή ήδη από τη δεκαετία του 1970 και βασίζονται συμπεριφορική θεραπεία και στην θεωρία της κοινωνικής μάθησης του A. Bandura,σύμφωνα με την οποία οι κοινωνικές συμπεριφορές διαμορφώνονται μέσω ενός συνδυασμού της παρατήρησης των ενεργειών των άλλων και των συνεπειών (τόσο θετικών όσο και αρνητικών) των δικών μας ενεργειών(Bellacketal., 2004). Το γεγονός, άλλωστε, ότι γίνεται αναφορά σε «δεξιότητες» παραπέμπει στο ότι πρόκειται για μια σειρά μαθημένων στρατηγικών και συμπεριφορών παρά σε έμφυταχαρακτηριστικάή άλλες ενδογενείς διεργασίες.
Στο πλαίσιο αυτό, τα προγράμματα εκπαίδευσης σε κοινωνικές δεξιότητες συμπεριλαμβάνουν αρχές τις κοινωνικής μάθησης όπως:
- Μίμηση προτύπου (modelling), κατά την οποία οι συντονιστές επιδεικνύουν συμπεριφορές που οι συμμετέχοντες καλούνται να μιμηθούν και να εξασκήσουν στη συνέχεια μέσα από δραστηριότητες όπως το παιχνίδι ρόλων. Το βασικό πλεονέκτημα της μάθησης μέσω μίμησης προτύπου έγκειται στο γεγονός ότι πολλά άτομα δυσκολεύονται να τροποποιήσουν τη συμπεριφορά τους βάσει της λεκτικής ανατροφοδότησης, αλλά είναι ικανά να ενσωματώσουν νέες συμπεριφορές στο ρεπερτόριό τους παρατηρώντας και μαθαίνοντας από τους άλλους.
- Ενίσχυση (reinforcement), η οποία αναφέρεται στις θετικές συνέπειες που ακολουθούν μια συμπεριφορά και αυξάνουν την πιθανότητα να επαναληφθεί.
- Διαδοχική διαμόρφωση συμπεριφοράς (shaping), η οποία περιλαμβάνει τον κατακερματισμό της επιθυμητής δεξιότητας σε επιμέρους στοιχεία και τη σταδιακή κατάκτησή της.
- Γενίκευση των δεξιοτήτων (generalization), κατά την οποία οι δεξιότητες που αποκτήθηκαν σε ένα περιβάλλον μεταφέρονται σε ένα άλλο, καινούργιο περιβάλλον.
Η εκπαίδευση στις κοινωνικές δεξιότητες καλύπτει μια ποικιλία θεμάτων που στοχεύουν στη βελτίωση των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και της προσωπικής ανάπτυξης. Η θεματολογία μπορεί να αφορά στην εκμάθηση δεξιοτήτων που απαιτούνται σε καθημερινές αλληλεπιδράσεις όπως η έναρξη και η συμμετοχή σε μια συζήτηση, αλλά και πιο σύνθετες καταστάσεις όπως η διαχείριση των συγκρούσεων με υγιή και αποτελεσματικό τρόπο ή το να εκφράσεικανείς τις ανάγκες και τα συναισθήματά του με τρόπο που σέβεται τους άλλους. Ανάλογα με τις ανάγκες, στο πλαίσιο της εκπαίδευσης μπορούν να αναπτυχθούν, επιπλέον, δεξιότητες που εστιάζουν στη συνεργασία και την αρμονική συνύπαρξη σε κοινά περιβάλλοντα, στην ανάπτυξη υγιών κοινωνικών σχέσεων, αλλά και σε δεξιότητες που εστιάζουν στην προαγωγή της σωματικής και ψυχικής ευημερίας.
Η εκπαίδευση στις κοινωνικές δεξιότητες αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα για τη βελτίωση της κοινωνικής λειτουργικότητας και της ποιότητας ζωής των ατόμων με ψυχικές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια. Μέσω της διδασκαλίας και της πρακτικής σε βασικές κοινωνικές δεξιότητες, τα άτομα ενδυναμώνονται να αντιμετωπίζουν τις καθημερινές προκλήσεις και να χτίσουν υγιείς σχέσεις με τους άλλους.
Bellack, A. S., Mueser, K. T., Gingerich, S., & Agresta, J. (2004). Social skills training for schizophrenia: A step-by-step guide (2nd ed.). GuilfordPress.
