Ο ύπνος είναι μια βασική ψυχοβιολογική λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού ενώ ο ρόλος του είναι σημαντικός στην διατήρηση της καλής σωματικής αλλά και ψυχικής υγείας. Οι έρευνες που έχουν γίνει γύρω από το θέμα του ύπνου είναι πολλές και έχουν αναδείξει τις ευεργετικές ιδιότητες στον ανθρώπινο οργανισμό και ιδιαίτερα στη παιδική ηλικία. Ο σωστός και ποιοτικός ύπνος συμβάλλει στην ανάπτυξη των παιδιών, ενισχύει την ορθή λειτουργία του νευρικού και ανοσοποιητικού συστήματος, αυξάνει τη συγκέντρωση, προωθεί τηγνωστική ευελιξία, την ανάπλαση των κυττάρων και την παραγωγικότητα. Επιπλέον βοηθάει στην ενδυνάμωση της μνήμης και την εκμάθηση πληροφοριών ενώ συμβάλει στη ρύθμιση των συναισθημάτων και βελτιώνει τη διάθεση και την κοινωνική συμπεριφορά. Τα άτομα με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος μπορεί να αντιμετωπίζουν διαφορετικά είδη δυσκολιών στον ύπνο, όπως δυσκολία στο να κοιμηθούν, να διατηρήσουν τον ύπνο τους ή να ξυπνούν συχνά κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Αναλυτικά, μερικά από τα συνηθέστερα προβλήματα ύπνου που παρατηρούνται στα άτομα με αυτισμό περιλαμβάνουν:
- Δυσκολία στον ύπνο
- Τα άτομα με αυτισμό συχνά έχουν δυσκολία να αποκοιμηθούν ή να χαλαρώσουν το βράδυ. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε υπερβολική εγρήγορση, άγχος ή αισθητηριακή υπερφόρτωση (π.χ. υπερβολικός θόρυβος ή φως στο περιβάλλον).
- Διακοπές στον ύπνο
- Πολλά άτομα με αυτισμό ξυπνούν συχνά κατά τη διάρκεια της νύχτας και δυσκολεύονται να ξανακοιμηθούν. Αυτό μπορεί να συμβαίνει λόγω αυξημένης ανησυχίας ή επειδή το σώμα τους δεν έχει την ίδια ρυθμικότητα ή αντίληψη του χρόνου όπως σε άλλους ανθρώπους.
- Ακανόνιστο πρόγραμμα ύπνου
- Συχνά παρατηρείται ακανόνιστο πρόγραμμα ύπνου, δηλαδή το άτομο μπορεί να κοιμάται αργά ή να ξυπνάει πολύ νωρίς το πρωί. Κάποια άτομα με αυτισμό ενδέχεται να έχουν μία “νυχτερινή” φύση, δηλαδή να είναι πιο ενεργά τη νύχτα και να κοιμούνται τη μέρα.
- Αισθητηριακές δυσκολίες
- Ο αυτισμός συνδέεται με αυξημένη ή μειωμένη ευαισθησία σε αισθητηριακά ερεθίσματα, όπως ήχοι, φώτα, και υφές. Αυτές οι αισθητηριακές δυσκολίες μπορεί να επηρεάσουν την ποιότητα του ύπνου, με το άτομο να μην μπορεί να κοιμηθεί λόγω ενοχλητικών ερεθισμάτων
- Αγχώδεις και καταναγκαστικές σκέψεις
- Το άγχος είναι επίσης συχνό και μπορεί να παρεμβαίνει στον ύπνο. Τα άτομα με αυτισμό ενδέχεται να σκέφτονται συνεχώς συγκεκριμένα θέματα ή να ανησυχούν για αλλαγές στην καθημερινότητά τους, κάτι που καθιστά δύσκολο το να χαλαρώσουν και να κοιμηθούν.
- Προβλήματα στον κύκλο ύπνου-αφύπνισης
- Ο κύκλος ύπνου-αφύπνισης (circadianrhythm) μπορεί να είναι διαταραγμένος στα άτομα με αυτισμό. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε καθυστέρηση του ύπνου (να κοιμούνται πολύ αργά), καθώς και στην αλλαγή των ωρών που ξυπνούν.
Πόσο συχνά είναι τα προβλήματα ύπνου στα άτομα με ΔΑΦ;
Παρότι τα προβλήματα ύπνου αποτελούν πηγή ανησυχίας για τα άτομα με ΔΑΦ και τις οικογένειές τους, είναι μια από τις λιγότερο μελετημένες πτυχές του αυτισμού. Σύμφωνα με τις έως τώρα μελέτες τα άτομα με ΔΑΦ αντιμετωπίζουν προβλήματα ύπνου τουλάχιστον δύο φορές συχνότερα σε σύγκριση με τα άτομα τυπικής ανάπτυξης. Στα παιδιά και τους εφήβους με ΔΑΦ, τα προβλήματα ύπνου ανέρχονται περίπου στο 40-80%, ενώ ο κίνδυνος εμφάνισής τους στα άτομα χαμηλής λειτουργικότητας φαίνεται να είναι υψηλότερος. Αναφορικά με το φύλο, δεν έχει προσδιοριστεί σαφώς η αναλογία ανδρών-γυναικών με ΔΑΦ που εμφανίζουν προβλήματα ύπνου, καθώς οι σχετικές μελέτες είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Ειδικά για τα κορίτσια στην εφηβεία και τις γυναίκες, οι μελέτες είναι ανύπαρκτες, αλλά και στις ήδη υπάρχουσες, τα αποτελέσματα είναι αντιφατικά.
Διαχείριση προβλημάτων ύπνου στον αυτισμό
Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων ύπνου σε άτομα με αυτισμό, συνήθως εφαρμόζονται συνδυασμένες στρατηγικές που περιλαμβάνουν:
- Δημιουργία μιας ρουτίνας ύπνου: Είναι χρήσιμο να υπάρχει μια σταθερή ρουτίνα κάθε βράδυ για να βοηθήσει το άτομο να προετοιμαστεί για τον ύπνο.
- Προσαρμογή του περιβάλλοντος: Η δημιουργία ενός ήρεμου περιβάλλοντος (χωρίς δυνατούς θορύβους, έντονα φώτα ή δυσάρεστες υφές) μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα του ύπνου.
- Αισθητηριακή υποστήριξη: Χρήση προϊόντων που μειώνουν την υπερευαισθησία, όπως ωτοασπίδες ή μάσκες ύπνου για το φως.
- Θεραπείες και στρατηγικές συμπεριφοράς: Συχνά, ψυχολογικές θεραπείες ή στρατηγικές συμπεριφοράς, όπως η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία (CBT), μπορεί να είναι χρήσιμες για τη μείωση του άγχους και την ενίσχυση της ικανότητας να χαλαρώνει το άτομο πριν από τον ύπνο.
- Φαρμακευτική αγωγή: Σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν τα προβλήματα ύπνου είναι σοβαρά, μπορεί να χρησιμοποιούνται φάρμακα, όπως η μελατονίνη ή άλλα ηρεμιστικά, με την καθοδήγηση του γιατρού.
Συμπερασματικά, τα προβλήματα ύπνου αποτελούν ένα πολύ συχνό πρόβλημα για τα άτομα με ΔΑΦ, δημιουργώντας σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής τους. Παρ’ όλα αυτά, οι διαταραχές ύπνου έχουν μελετηθεί ελάχιστα με αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις να μην εφαρμόζονται οι κατάλληλες παρεμβάσεις.
Σαμαρά Ευαγγελία
Ψυχολόγος MSc
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
APA (AmericanPsychiatricAssociation) (2013). Diagnostic and statistical
manual ofmental disorders (DSM-5 ® ). American Psychiatric Pub.
Ausderau K, Juarez M. The Impact of Autism Spectrum Disorders and
Challenges on Family Mealtimes. ICAN: Infant, Child, & Adolescent Nutrition. 2019;5(5):315-323. Doi:10.1177/1941406413502808.
Meltzer LJ, Mindell JA. Sleep and sleep disorders in children and
adolescents. Psychiatr Clin N Am. 2021;29(4):1059–1076. 10.1016/j.psc.2006.08.004.
