Ο χρόνος αθεράπευτης ψύχωσης (Duration of Untreated Psychosis, DUP) ορίζεται ως η περίοδος που μεσολαβεί από την εκδήλωση των πρώτων συμπτωμάτων της νόσου έως και την έναρξη λήψης της φαρμακευτικής αγωγής. Μεγάλη έμφαση έχει δοθεί στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο σε ό,τι αφορά τις διαταραχές που εμπίπτουν στο φάσμα της ψύχωσης, καθώς φαίνεται να έχει υψηλή προγνωστική αξία σε σχέση με την πορεία της νόσου (dePabloetal., 2024).
Σε μία πρόσφατη μετα-ανάλυση που πραγματοποιήθηκε από τους dePablo και συν. (2024) έγινε μια προσπάθεια υπολογισμού, κατά μέσο όρο, του χρόνου που παρεμβάλλεται ανάμεσα στην πρώτη εκδήλωση της νόσου και της έναρξης φαρμακευτικής αγωγής σε διεθνή κλίμακα.Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη πως σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και τη Διεθνή Ένωση για την Έγκαιρη Παρέμβαση, βασική κατεύθυνση αποτελεί ο χρόνος αθεράπευτης ψύχωσης να περιορίζεται στους τρεις μήνες (στις 12 εβδομάδες περίπου). Σύμφωνα με τα ευρήματα, λοιπόν, ο συνολικός μέσος όρος κυμαινόταν στις 42.6 εβδομάδες, ενώ διαφορές παρατηρήθηκαν στο DUP σε διαφορετικά μέρη του πλανήτη. Συγκεκριμένα, στην Αφρική ο μέσος όρος κυμαίνεται περίπου στις 70 εβδομάδες, ενώ στην Ασία και την Βόρεια Αμερική στις 48.8 και 48.7 εβδομάδες αντίστοιχα. Στην Ευρώπη ο μέσος όρος εντοπίζεται στις 38.6 εβδομάδες ενώ στην Νότιο Αμερική στις 34.9 εβδομάδες. Στο τέλος της λίστας με τον μικρότερο DUP βρίσκεται η Αυστραλία, στην οποία μάλιστα αναπτύχθηκαν τα πρώτα προγράμματα έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση με τον μέσο όρο να βρίσκεται στις 28 εβδομάδες. Αν και φαίνεται πως συνολικά απέχουμε αρκετά από το ιδανικό χρονικό διάστημα των τριών μηνών, είναι σημαντικό να αναφερθεί πως ο συνολικός μέσος όρος έχει μειωθεί σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία, 42.6 εβδομάδες έναντι 61.3.
Γιατί, όμως, δίνεται τόση έμφαση ερευνητικά στο χρονικό διάστημα αυτό;Η συλλογιστική ξεκινά από την υπόθεση της κρίσιμης περιόδου (criticalwindowhypothesis) κατά την οποία η επιδείνωση στις διαταραχές που εντάσσονται στο φάσμα της ψύχωσης δεν είναι γραμμική αλλά μεγάλο ρόλο για την εξέλιξη της νόσου παίζουν τα πρώτα χρόνια από την έναρξή της (Howesetal., 2021). Συνεπώς, στο κάδρο των προγραμμάτων έγκαιρης παρέμβασης συμπεριλαμβάνεται και ο χρόνος αθεράπευτης ψύχωσης που εντάσσεται στο χρονικό αυτό παράθυρο και που φαίνεται να σχετίζεται με δυσμενέστερα αποτελέσματα όσο αυξάνεται (Gates&Killackey, 2020).
Η μετα-ανάλυση που πραγματοποιήθηκε από τους Howesκαι συν. (2021), ανέδειξε την ύπαρξη συσχέτισης μεταξύ του DUPμε μια σειρά από κλινικές μεταβλητές. Συγκεκριμένα, φάνηκε πως όσο αυξάνεται ο DUP φαίνεται να εντείνεται η σοβαρότητα τόσο των θετικών όσο και των αρνητικών συμπτωμάτων και αντιστοίχως να μειώνεται η πιθανότητα ύφεσης στομέλλον. Επιπλέον, φάνηκε να υπάρχουν ενδείξεις πως όσο αυξάνεται ο DUP αυξάνεται και η σοβαρότητα της γενικότερης ψυχοπαθολογίας και μειώνονται τα επίπεδα λειτουργικότητας κατά την επανεκτίμηση των ασθενών.Οι συγγραφείς αναφέρουν, επίσης, πως κάθε διπλασιασμός του χρονικού διαστήματος αυτού (πχ από τις δύο στις τέσσερις εβδομάδες) προβλέπει την επίταση της σοβαρότητας των συμπτωμάτων κατά 8-12% και την πτώση της λειτουργικότητας κατά 3-8%.
Τι μπορεί να οδηγήσει στην αύξηση του DUP; Η αύξηση του χρονικού αυτού διαστήματος μπορεί να οφείλεται τόσο σε ατομικούς όσο και σε εξωτερικούς παράγοντες (Oliveretal., 2018). Μεταξύ των ατομικών παραγόντων συμπεριλαμβάνονται η δριμύτητα των συμπτωμάτων αλλά και η στάση του ατόμου απέναντι σε αυτά (Oliveretal., 2018), ενώ στις εξωγενείς αιτίες περιλαμβάνονται παράγοντες όπως η δυνατότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας, στοιχεία κουλτούρας και η ευαισθητοποίηση γύρω από θέματα ψυχικής υγείας, το στίγμα και οι κοινωνικές ανισότητες (dePabloetal., 2024).
Η μείωση του DUP, συνεπώς, φαίνεται να έχει πολλαπλά οφέλη για τους ασθενείς τόσο σε επίπεδο εξέλιξης των συμπτωμάτων όσο και σε επίπεδο λειτουργικότητας και εύλογα αποτελεί θεμελιώδη επιδίωξη των προγραμμάτων έγκαιρης παρέμβασης. Πέραν αυτών, όμως, η μείωση του DUPσχετίζεται και με τον περιορισμό των επιπτώσεων που έχει η εκδήλωση της ψυχωσικής συμπτωματολογίας στον κοινωνικό τομέα της ζωής των ασθενών, προλαμβάνοντας και περιορίζοντας φαινόμενα όπως η κοινωνική απομόνωση, η ανεργία, η αστεγία αλλά και τα φαινόμενα αυτό- και ετεροεπιθετικότητας (Oliveretal., 2018). Είναι σημαντικό, συνεπώς, να δρομολογηθούν δράσεις ευαισθητοποίησης τόσο των ειδικών στο χώρο της υγείας όσο και της κοινότητας με σκοπό την όσο το δυνατόν ταχύτερη διερεύνηση και τον εντοπισμό σχετικής συμπτωματολογίας. Οι δράσεις αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν διασυνδέσεις με τις πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας αλλά και με φορείς εκπαίδευσης, προγράμματα έγκαιρης ανίχνευσης ατόμων στο πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο ή άτομα που εντάσσονται στις ομάδες υψηλού κινδύνου (μονάδες έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση), διεξαγωγή ημερίδων ευαισθητοποίησης και διαμοιρασμό έντυπου ενημερωτικού υλικού, δράσεις στην κοινότητα καθώς και λειτουργία ιστοσελίδων και τηλεφωνικών γραμμών ενημερωτικού και υποστηρικτικού χαρακτήρα(Oliveretal., 2018).
Νατάσα Νταΐρη
Κλινική Νευροψυχολόγος (M.Sc.), Εκπαιδευόμενη Ψυχοθεραπεύτρια ΓΣΘ
Βιβλιογραφία
De Pablo, G.S., Aymerich, C., Guinart, D., Catalan, A. Alameda, L., Trotta, G., … Correll, C.U. (2024). What is the duration of untreated psychosisworldwide? – A meta-analysis of pooled meanand median time and regional trends and othercorrelates across 369 studies. Psychological Medicine 54, 652–662. https://doi.org/10.1017/S0033291723003458
Gates, J., & Killackey, E. (2020). Getting in Early: EarlyIntervention Servicesfor Psychosis. A Clinical Introduction to Psychosis. 24, 561-588
Howes, O., Whitehurst, T., Shatalina, E., Townsend, L., Onwordi, E., TL. AM.,… Osugo, M. (2021). The clinical significance of duration of untreatedpsychosis: An umbrella review and random-effects meta-analysis. WorldPsychiatry, 20, 75–95.
Oliver, D., Davies, C., Crossland, G., Lim, S., Gifford, G., McGuire, P., …Fusar-Poli, P. (2018). Can we reduce the duration of untreated psychosis?A systematic review and meta-analysis of controlled interventional studies.Schizophrenia Bulletin, 44(6), 1362–1372. https://doi.org/10.1093/schbul/sbx166
