Τα τελευταία χρόνια, το σώμα και τα πρότυπα ομορφιάς είναι ένα ζήτημα που αφορά την κοινωνία. Η εικόνα του σώματος έχει, ως έννοια, μελετηθεί πολύ και έχουν προκύψει διάφοροι ορισμοί σε σχέση με αυτήν. Ένας από τους σημαντικότερους είναι αυτός που αναφέρει ο Fisher (1990, όπως αναφέρεται στο Grogan, 2021) λέγοντας ότι η Εικόνα του Σώματος ορίζεται ως «η αντίληψη, η σκέψη και τα συναισθήματα κάποιου σχετικά με το σώμα του/της». Πολλές μελέτες έχουν προσπαθήσει να μελετήσουν την εικόνα του σώματος και αρκετές αποδεικνύουν την συσχέτιση μεταξύ της εικόνας αυτής και των ψυχικών διαταραχών.
Μια μελέτη προχώρησε στην καταγραφή των αντιλήψεων που έχουν οι ψυχωσικοί ασθενείς σχετικά με την εικόνα του σώματος τους κοιτώντας καιπέρα από τον παράγοντα πιθανής αύξησης του βάρους λόγω λήψης φαρμάκων. Η δυσαρέσκεια, δηλαδή, των ασθενών για την εικόνα του σώματός τους δεν περιορίζεται, μόνο στην αύξηση βάρους τους. Μέσα απόσυνεντεύξεις έγινε επίσης αναφορά σε χαρακτηριστικά προσώπου, ρούχα, μαλλιά, στοματική υγιεινή και ελκυστικότητα.
Αρχικά είναι σημαντικό να αναφερθεί πως πράγματι η αύξηση του βάρους είναι πιθανή επίδραση της αντιψυχωτικής αγωγής και μπορεί να προκαλέσει στα άτομα χαμηλή αυτοεκτίμηση και κοινωνική απόσυρση. Αυτή η συνθήκη από μόνη της φαίνεται να αυξάνει τις ιδέες διωκτικού περιεχομένου. Αυτό το διπλό επομένως στίγμα-και της ψυχικής διαταραχής και της παχυσαρκίας-μπορεί να δημιουργήσει στο άτομο περαιτέρω άγχος και ανησυχία που συνδέεται με παρανοϊκές ιδέες γύρω από τον εαυτό του.
Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε 12 ασθενείς με ψύχωση (6 γυναίκες και 6 άνδρες) από ηλικίες 19 έως 58 ετών. Πρόκειται για ποιοτική έρευνα με διενέργεια συνεντεύξεων. Οι ασθενείς ανέφεραν πως ένιωθαν ντροπή με την εμφάνιση τουςενώ οι περισσότεροι ανέφεραν και πολλές εξάρσεις ψυχωτικών συμπεριφορών όπως αυτοκτονικός ιδεασμός, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αρνητική διάθεση και αρνητική εικόνα για τον εαυτό. Οι ασθενείς στις συνεντεύξεις τους ανέφεραν πολλά στοιχεία που θεωρούν ότι διαμορφώνουν την αρνητική αντίληψη που έχουν για το σώμα τους. Στην μελέτη αυτά τα στοιχεία συμπυκνώθηκαν σε τρείς βασικούς παράγοντες. Αυτοί είναι: η αύξηση βάρους, η ιδέα πως δεν μπορούν να κάνουν κάτι για την κατάσταση τους και η σύνδεση της εμφάνισης τους με την διάθεση και τον τρόπο που αισθάνονται.
Πρωταρχικά, η αύξηση του βάρους η οποία αποτελεί επίδραση της φαρμακευτικής αγωγής λειτουργεί ως αρνητικό στοιχείο για την αντίληψη της εικόνα του σώματος των ασθενών. Κάποιοι από αυτούς μάλιστα την συνέδεσαν και με την αδυναμία δημιουργίας σχέσεων. Η έρευνα ωστόσο διαπιστώνει πως και ασθενείς που κατάφεραν να χάσουν βάρος, δεν ήταν ευχαριστημένοι με αυτό ή πως δεν λύθηκε κάποιο πρόβλημα.
Ο δεύτερος παράγοντας αναφέρεται στην ιδέα πως τα άτομα δεν μπορούν να αλλάξουν την κατάσταση τους. Οι ίδιοι οι ασθενείς ανέφεραν σε σημεία των συνεντεύξεων πως ‘δεν μπορούν να κάνουν πολλά για να αλλάξουν την εμφάνιση τους’. Σε κάποιο βαθμό ωστόσο έχουν καταφέρει να κινητοποιηθούν και να προσπαθούν να επιβραβεύουν τον εαυτό τους για αυτό.
Τρίτος παράγοντας είναι η σύνδεση μεταξύ της εμφάνισης και της διάθεσης τους. Οι ασθενείς δηλαδή θεωρούν ότι η καλή και σωστή εμφάνιση τους σημαίνει πως είναι και καλά ψυχολογικά. Η θετική εικόνα για το σώμα, σύμφωνα με αυτούς, είναι και ένδειξη ψυχικής σταθερότητας.
Οι συμμετέχοντες συνέδεσαν την αρνητική εικόνα που έχουν για τους εαυτούς τους με τις παρανοϊκές ιδέες καθώς πολλοί ανέφεραν πως άκουγαν φωνές που τους έλεγαν αρνητικά πράγματα για την εμφάνισή τους. Περιέγραψαν πως όταν γίνεται αυτό νιώθουν ιδιαίτερα ευάλωτοι, ενοχλημένοι και εκτεθειμένοι. Οι περισσότεροι από αυτούς συνέδεσαν την εικόνα του σώματός τους με ιδέες αναφοράς(ότι τους σχολιάζουν, τους κοιτούν, μιλούν για αυτούς) και λιγότεροι συμμετέχοντες μίλησαν απευθείας για ιδέες δίωξης.
Συμπερασματικά, οι ψυχωτικοί ασθενείς είναι πολύ πιθανό να αναπτύξουν μια δυσαρέσκεια για το σώμα τους, μια αρνητική αντίληψη. Μάλιστα δεν είναι σπάνιο φαινόμενο να δημιουργούνται παρανοϊκές ιδέες γύρω από το σώμα. Οι υπηρεσίες και δομές ψυχικής υγείας ωστόσο φροντίζουν τόσο για την βελτίωση της ψυχικής αλλά και της φυσικής κατάστασης των ασθενών. Με δεδομένο λοιπόν ότι οι ασθενείς, όπως ανέφεραν, θεωρούν την βελτίωση της εμφάνισης και υγείας ως δείκτη ψυχικής ευημερίας, γίνεται εύκολα κατανοητό πως η συμμετοχή ή η διαμονή τους σε δομές βοηθά και βελτιώνει την εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους. Η ασφάλεια και η εμπιστοσύνη που νιώθουν οι ασθενείς μπορεί να συμβάλει και στην ανάπτυξη μιας πιο ευνοϊκής ακόμα και θετικής αυτοαντίληψης και εκτίμησης για τον εαυτό.
ΒΕΝΕΤΙΑ ΠΡΑΠΑ
Ψυχολόγος – Οικοτροφείο «Αττική»
Cash, T. F., &Smolak, L. (Eds.). (2011). Body image: A handbookof science, practice, and prevention. Guilford press.
Grogan, S. (2021). Body image: Understanding body dissatisfaction in men, women and children. Routledge.
Marshall, E., Freeman, D., & Waite, F. (2020). The experience of body image concerns in patients with persecutory delusions:‘People don’t want to sit next to me’. Psychology and Psychotherapy: Theory, Research and Practice, 93(3), 639-655.
Waite, F., Diamond, R., Collett, N., Bold, E., Chadwick, E., & Freeman, D. (2023). Body image concerns in patients with persecutory delusions. Psychological Medicine, 53(9), 4121-4129.
