Αναγνώριση πρόδρομων συμπτωμάτων κατά την εφηβική ηλικία

Θέματα διαφοροδιάγνωσης

Κάτι που παρατηρείται, είναι η ψυχοπαθολογία της παιδικής ηλικίας να προηγείται της ψύχωσης και τα άτομα με ψυχωτικές διαταραχές να έχουν προηγουμένως απευθυνθεί σε παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες για άλλα (μη ψυχωτικά) προβλήματα ψυχικής υγείας. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύεται, οι ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις είναι πιο συχνές σε αυτές τις ηλικίες απ’ ό,τι νομίζουμε και εμφανίζονται συχνά στον παιδιατρικό πληθυσμό. Αν και δεν είναι ένα καλόηθες φαινόμενο, τα ψυχωτικά συμπτώματα δεν προμηνύουν απαραίτητα τη μελλοντική ανάπτυξη σχιζοφρένειας. Σε παιδιά και εφήβους μπορούν να εμφανιστούν στο πλαίσιο μιας σειράς άλλων ψυχιατρικών διαταραχών ή μπορεί να είναι δευτερογενή σε μια ευρεία ποικιλία ιατρικών παθήσεων. Για παράδειγμα, ένας παιδιατρικός ασθενής με διπολική διαταραχή συχνά βιώνει παραισθήσεις και ψευδαισθήσεις, αλλά έχει επίσης τα κλινικά χαρακτηριστικά της μανίας, της κατάθλιψης ή και των δύο. Σε παιδιά με παραισθήσεις που σχετίζονται με ψυχολογικό τραύμα (συνήθως συνδέονται με εφιάλτες και καταστάσεις που μοιάζουν με έκσταση), τα ψυχωτικά συμπτώματα μπορεί να υποχωρήσουν γρήγορα με ψυχοθεραπευτικές και/ή κοινωνικές παρεμβάσεις. Όπως τα παιδιά και οι έφηβοι με σχιζοφρένεια, τα παιδιά με διαταραχές του αυτιστικού φάσματος μπορεί επίσης να έχουν παράξενες πεποιθήσεις. Τα παιδιά με ηπιότερες μορφές αυτισμού (π.χ. σύνδρομο Asperger) μπορεί να διαγνωσθούν εσφαλμένα με ψύχωση λόγω των ιδιόμορφων πεποιθήσεών τους, της κοινωνικής αδεξιότητας και της συγκεκριμένης διαδικασίας σκέψης. Η λήψη ενός ολοκληρωμένου κλινικού ιστορικού βοηθά στην αποσαφήνιση των διαγνωστικών αβεβαιοτήτων. Σχετικά με την έρευνα πάνω στην παιδική ψυχοπαθολογία που προηγείται τηςψύχωσης, φαίνεται ότι η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ADHD) και ο αυτισμός, μπορεί να συνδέονται με χαμηλότερο κίνδυνο σε σύγκριση με άλλες διαγνώσεις, όπως κατάθλιψη, άγχος, διαταραχές συμπεριφοράς ή ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές. Τέλος, σημαντική είναι και η ευαισθητοποίηση σε αναπτυξιακούς, πολιτισμικούς και διανοητικούς παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την αξιολόγηση και τη διάγνωση.

Πρόδρομα συμπτώματα

Η εμφάνιση της ψύχωσης συνήθως προηγείται από μια περίοδο μη ψυχωτικών συμπτωμάτων, γνωστών ως πρόδρομα συμπτώματα. Σπάνια είναι η οξεία εμφάνιση έντονων ψυχωτικών συμπτωμάτων,όπως παραισθήσεις, διαταραχή της σκέψης και παραληρητικές ιδέες χωρίς προηγούμενη «επικίνδυνη ψυχική κατάσταση». Η πρόδρομη αυτή φάση χαρακτηρίζεται από μια παρατεταμένη και κλινικά σημαντική απόκλιση από τοπρονοσηρό επίπεδο εμπειρίας καισυμπεριφοράς, σε ένα φάσμα από πολύ ήπια έως σοβαρά συμπτώματα και ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, καθώςαποτελούν προειδοποιητικό σημάδι περίπου για το ένα τρίτο των ατόμων που θα τα εκδηλώσουν. Μπορεί, λοιπόν, να μην μπορούμε να προσδιορίσουμε επακριβώς πότε αυτά τα συμπτώματα ανήκουν στην πρόδρομη φάση της ψύχωσης, αλλά μπορούμε ναπροβλέψουμε υψηλότερο κίνδυνο.Πρόκληση αποτελεί και το γεγονός ότι πολλές από τις παρατηρούμενες αλλαγές συγχέονται με αναμενόμενες αλλαγές κατά την περίοδο της εφηβείας, οπότε παραγνωρίζονται. Οι τομείς και τα αντίστοιχα συμπτώματα στα οποία πρέπει να εστιάσουν τόσο οι ειδικοί όσο και οι οικογένειες είναι τα εξής:

Συμπεριφορά

• Απόσυρση και απώλεια ενδιαφέροντος για κοινωνικοποίηση
• Επιδείνωση της λειτουργικότητας των ρόλων
• Παράξενη συμπεριφορά

Σκέψη

• Περιεχόμενο σκέψης (παράξενες ή ασυνήθιστες ιδέες, π.χ. παρανοϊκές, μηδενιστικές, μεγαλομανία)
• Ροή σκέψης (ανωμαλίες στην ποσότητα και την ταχύτητα των σκέψεων)
• Μορφή σκέψης (ανωμαλίες στον τρόπο με τον οποίο συνδέονται οι σκέψεις)
• Κατοχή σκέψεων (διαταραχή της συνειδητοποίησης ότι οι σκέψεις είναι δικές μας)

Γνωστική λειτουργία

• Προβλήματα συγκέντρωσης (π.χ. εύκολη απόσπαση της προσοχής κατά τη διάρκεια της συνέντευξης)
• Προβλήματα μνήμης (π.χ. όπως φαίνεται από την επιδείνωση των επιδόσεων στις σπουδές ή την εργασία)
• Προβλήματα με την εκτέλεση (π.χ. αδυναμία εκτέλεσης εργασιών όπως το μαγείρεμα)

Αντίληψη

• Αλλοιωμένη αντίληψη του κόσμου (ψευδαισθήσεις)
  • ακουστικές (π.χ. ακρόαση φωνής/φωνών ή δυνατών σκέψεων που δεν ακούει κανείς άλλος), οπτικές (π.χ. όραση σκιών, προσώπων, ανθρώπων)
  • οσφρητικές (π.χ. όσφρηση αερίου)
  • απτικές (π.χ. αίσθηση αραχνών που σέρνονται στο δέρμα)

Συναισθήματα και συγκινήσεις

• Αλλαγές στη φύση – υψηλή ή χαμηλή (π.χ. από υπερβολική ευτυχία σε ακραία θλίψη)
• Αλλαγές στην αντιδραστικότητα (π.χ. αμβλύ συναισθήματα, αδυναμία έκφρασης ή αναγνώρισης
• συναισθημάτων)
• Ακατάλληλη συμπεριφορά (π.χ. ακατάλληλο γέλιο)

Αυτογνωσία

• Άγνοια ή άρνηση της ασθένειας
• Άρνηση της ανάγκης για θεραπεία (απώλεια διορατικότητας)

Σωματικές αλλαγές

• Αλλαγές στον ύπνο
• Αλλαγές στη διατροφική συμπεριφορά (π.χ. αδιαφορία για το φαγητό ή φόβος δηλητηρίασης)
• Αλλαγές στη δραστηριότητα (π.χ. απώλεια ενέργειας, μειωμένη όρεξη και κίνητρα)
• Κινητικές ανωμαλίες (π.χ. ιδιομορφίες ή στάσεις σώματος

Παρεμβάσεις

Ανεξάρτητα από τη σοβαρότητα των πρόδρομων συμπτωμάτων, ακόμη και απλές αλλαγές, όπως η μείωση του στρες και η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής (καλή διατροφή πλούσια σε ωμέγα-3 λιπαρά, τακτική άσκηση, τήρηση τακτικού προγράμματος ύπνου, αποφυγή ναρκωτικών και ιδιαίτερα κάνναβης)είναι βοηθητικές. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η διαχείριση συνυπαρχουσών διαταραχών, όπως το άγχος και η κατάθλιψη και των πιο σοβαρών συμπτωμάτων, μέσω αντιψυχωσικής και/ή αντικαταθλιπτικής αγωγής και ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων όπως ψυχοεκπαίδευση και γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία.

Βιβλιογραφία

1. Addington, J., Amminger, G. P., Barbato, A., Catts, S., Chen, E., Chhim, S., Chong, S. A., Cullberg, J., Edwards, J., Grosso, L., Louzã, M., Hambrecht, M., Keshavan, M., Johannessen, J. O., Johnson, D. L., Lewis, S., Lieberman, J., MacEwan, W., Malla, A., . . . Yung, A. (2005). International clinical practice guidelines for early psychosis. The British Journal of Psychiatry, 187(S48), s120-s124. https://doi.org/10.1192/bjp.187.48.s120.
2. Armando, M., Klauser, P., Anagnostopoulos, D., Hebebrand, J., Moreno, C., Revet, A., & Raynaud, J. (2020). Clinical high risk for psychosis model in children and adolescents: a joint position statement of ESCAP Clinical Division and Research Academy. European Child & Adolescent Psychiatry, 29(4), 413–416. https://doi.org/10.1007/s00787-020-01499-3.
3. Benarous, X. (2016a). Affective symptoms and emerging psychotic disorder in adolescents. European Psychiatry, 33(S1), S344. https://doi.org/10.1016/j.eurpsy.2016.01.1217.
4. Berger, G., Fraser, R., Carbone, S., & McGorry, P. (2006). Emerging psychosis in young people – Part 1 – key issues for detection and assessment. Australianfamilyphysician, 35(5), 315-321.
5. Fis, N. P., &Gumustas, F. (2018). Early-onset psychosis: What is the diagnostic outcome? The European Journal of Psychiatry, 32(4), 159-165. https://doi.org/10.1016/j.ejpsy.2018.02.002.
6. Garey, J. (2024). Watching for signs of psychosis in teens. Child Mind Institute. https://childmind.org/article/watching-for-signs-of-psychosis-in-teens/.
7. Jorm, A. F. (2011). ‘Prodromal Diagnosis’ of Psychosis: An Impartial Commentary. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry, 45(7), 520–523. https://doi.org/10.3109/00048674.2011.585132.
8. Kelleher, I. (2025). Annual Research Review: Psychosis in children and adolescents: key updates from the past 2 decades on psychotic disorders, psychotic experiences, and psychosis risk. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 66(4), 460-476. https://doi.org/10.1111/jcpp.14088.
9. Larson, M. K., Walker, E. F., & Compton, M. T. (2010). Early signs, diagnosis and therapeutics of the prodromal phase of schizophrenia and related psychotic disorders. Expert Review of Neurotherapeutics, 10(8), 1347–1359. https://doi.org/10.1586/ern.10.93.
10. Stevens, J. R., Prince, J. B., Prager, L. M., & Stern, T. A. (2014). Psychotic Disorders in Children and Adolescents: A primer on contemporary Evaluation and Management. The Primary Care Companion for CNS Disorders, 16(2). https://doi.org/10.4088/pcc.13f01514.

Μαρία-Στέλλα Πανίδου

Ψυχολόγος, MSc

Σωματείο «Ίκελος» – Μονάδα Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση