Η κοινωνική εργασία αποτελεί θεμελιώδη πυλώνα των μονάδων Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση (ΜΕΠΨ), μιας και η ψυχωσική συνδρομή επηρεάζει άμεσα το κοινωνικό πλαίσιο, τις σχέσεις, την εργασιακή λειτουργικότητα και την καθημερινή ζωή του ατόμου. Ο κοινωνικός λειτουργός συμβάλλει στην αποκατάσταση της κοινωνικής λειτουργικότητας, στην ψυχοεκπαίδευση, στην εργασία με την οικογένεια και στη διασύνδεση με την κοινότητα. Η βιβλιογραφία τονίζει ότι οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις μειώνουν τον κίνδυνο υποτροπής και βελτιώνουν τη συνολική έκβαση, ειδικά όταν εφαρμόζονται από διεπιστημονικές ομάδες (Addington et al., 2005).
Με βάση τις ανάγκες των ατόμων και των οικογενειών τους, οι παρακάτω ενότητες συνοψίζουν κάποιες από τις κύριες διαστάσεις της κοινωνικής εργασίας στη ΜΕΠΨ, εστιάζοντας τόσο στον κλινικό όσο και στον κοινοτικό ρόλο του επαγγελματία.
Η Κοινωνική Διάσταση της Ψύχωσης
Η ψύχωση δεν αποτελεί μόνο κλινικό φαινόμενο αλλά και κοινωνικό, καθώς επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου να ανταποκρίνεται σε ρόλους και απαιτήσεις της καθημερινότητας. Έρευνες δείχνουν ότι τα κοινωνικά ελλείμματα συχνά ξεκινούν πριν το πρώτο επεισόδιο και αποτελούν ισχυρούς δείκτες πρόγνωσης. Ο κοινωνικός λειτουργός, μέσω της αξιολόγησης κοινωνικών δεξιοτήτων, της λειτουργικότητας και των δικτύων υποστήριξης, διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη δημιουργία ενός εξατομικευμένου πλάνου παρέμβασης (Cotton et al., 2013).
Ψυχοεκπαίδευση και Ενδυνάμωση Οικογένειας
Η οικογένεια αποτελεί βασικό σύμμαχο στη διαδικασία αποκατάστασης. Μελέτες δείχνουν ότι η οικογενειακή ψυχοεκπαίδευση μειώνει αποτελεσματικά τα ποσοστά υποτροπής και αυξάνει την συμμόρφωση στη θεραπεία. Ο κοινωνικός λειτουργός, μαζί με την υπόλοιπη διεπιστημονική ομάδα, καθοδηγεί την οικογένεια στη διαχείριση του στρες, στην ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων και στην κατανόηση των συμπτωμάτων, συμβάλλοντας σε ένα πιο υποστηρικτικό περιβάλλον (Pitschel‐Walz et al., 2006).
Εργασιακή Αποκατάσταση και Κοινωνική Ένταξη
Η επανένταξη στην εργασία, στην εκπαίδευση και στις κοινωνικές δραστηριότητες αποτελεί κρίσιμο στόχο στη ΜΕΠΨ. Προγράμματα που στοχεύουν στην εργασιακή επανένταξη, στα οποία συμμετέχουν ενεργά κοινωνικοί λειτουργοί, έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματικά: τα άτομα στο φάσμα τηςψύχωσης παρουσιάζουν μεγαλύτερη πιθανότητα να επιστρέψουν στην εργασία, όταν εμπλέκονται σε εξειδικευμένα προγράμματα υποστηριζόμενης απασχόλησης (Bond et al., 2012).
Κοινοτική Διασύνδεση και Υποστηρικτικά Δίκτυα
Η κοινότητα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη βιωσιμότητα της αποκατάστασης. Ο κοινωνικός λειτουργός λειτουργεί ως “γέφυρα” μεταξύ υπηρεσιών, οικογένειας, σχολείου, εργασίας και κοινωνικών φορέων. Η βιβλιογραφία δείχνει ότι η διασύνδεση με κοινοτικές δομές μειώνει το αίσθημα απομόνωσης και προάγει την κοινωνική λειτουργικότητα, ενώ ενισχύει την αυτονομία του ατόμου (Malla et al., 2010).
Μείωση Στίγματος και Υποστήριξη Δικαιωμάτων
Το στίγμα αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στην αναζήτηση βοήθειας και την κοινωνική επανένταξη. Ο κοινωνικός λειτουργός αξιοποιεί πρακτικές και παρεμβάσεις κατά του στίγματος, ενδυναμώνοντας τα άτομα ώστε να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους και να συμμετέχουν ενεργά στις κοινότητές τους. Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, οι στοχευμένες παρεμβάσεις για το στίγμα βελτιώνουν την συμμετοχή στη θεραπευτική διαδικασία και αυξάνουν την πιθανότητα ανάκαμψης (Thornicroft et al., 2016).
Η σύγχρονη προσέγγιση στα άτομα στο φάσμα της ψύχωσης είναι ολιστική και συμμετοχική. Οι κοινωνικοί λειτουργοί συνδυάζουν εργαλεία αξιολόγησης, συμβουλευτική και κοινοτική εργασία. Τα προγράμματα που ενσωματώνουν την κοινωνική εργασία έχουν υψηλότερα ποσοστά λειτουργικής αποκατάστασης, ακριβώς επειδή καλύπτουν «κοινωνικές ρίζες» όπως το κοινωνικό άγχος, τη φτώχεια, τις οικογενειακές συγκρούσεις, την απομόνωση κ.α.) (Norman et al., 2011).
Ο ρόλος της κοινωνικής εργασίας στη ΜΕΠΨ είναι καθοριστικός για την πρόληψη της επιδείνωσης, την ενίσχυση της λειτουργικότητας και την αποκατάσταση των κοινωνικών δεξιοτήτων. Ο κοινωνικός λειτουργός δεν αντιμετωπίζει απλώς τα συμπτώματα, αλλά το περιβάλλον, τη σχέση του ατόμου με την κοινότητα και τα εμπόδια που επηρεάζουν την πορεία της ψύχωσης. Η διεπιστημονική συνεργασία, η έγκαιρη παρέμβαση και οι στοχοθετημένες ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις αποτελούν το κλειδί για μια αποτελεσματική θεραπευτική έκβαση (Addington et al., 2013).
Βιβλιογραφία
- Addington J., McKenzie E., Norman R., Wang, J., & Bond G. R. ,2013. Essential evidence-based components of first-episode psychosis services. Psychiatric Services, 64(6), 452–457.
- Addington J., Collins A., McClellan J., et al., 2005. The role of psychosocial interventions in the treatment of early psychosis. Schizophrenia Bulletin, 31(3), 615–630.
- Bond G. R., Drake R. E., & Becker D. R., 2012. Generalizability of the Individual Placement and Support (IPS) model of supported employment outside the US. World Psychiatry, 11(1), 32–39.
- Cotton S., Lambert M., Schimmelmann B. G., et al., 2013. Predictors of functional outcome following first episode psychosis. Schizophrenia Research, 146(1–3), 118–123.
- Malla A., Joober R., & Garcia A., 2010. Mental illness is like any other medical illness: A critical examination of the statement and its impact. Journal of Psychiatry & Neuroscience, 35(3), 147–150.
- Norman R. M. G., MacDougall A., Manchanda R., et al., 2011. Functional outcomes in early psychosis: A systematic review. Acta Psychiatrica Scandinavica, 123(6), 418–433.
- Pitschel-Walz G., Leucht S., Bäuml J., Kissling W., & Engel R. R.,2006. The effect of family interventions on relapse and rehospitalization in schizophrenia—a meta-analysis. Schizophrenia Bulletin, 32(3), 603–618.
- Thornicroft G., Mehta N., Clement S., et al., 2016. Evidence for effective interventions to reduce mental-health-related stigma and discrimination. The Lancet, 387(10023), 1123–1132.
Ζαφειρίου Μαρία
Κοινωνική Λειτουργός MSc
Μονάδα Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση
Σωματείο Ίκελος
