Στις μέρες μας όλο ένα και περισσότερα παιδιά, ιδιαιτέρα κατά τη σχολική ηλικία αξιολογούνται με διάγνωση Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). Με βάση έρευνες και από επιδημιολογικά δεδομένα προκύπτει ότι η συγκεκριμένη διαταραχή επηρεάζει περίπου το 3-7% των παιδιών σχολικής ηλικίας παγκοσμίως (Polanczyk et al., 2007; Sayal, Prasad, Daley, Ford, & Coghill, 2018). Ωστόσο, οι συγκρίσεις διαφόρων μελετών αναδεικνύουν διαφορές στις εκτιμήσεις του επιπολασμού σε ότι αφορά στη μεθοδολογία, στα διαγνωστικά κριτήρια και στα εργαλεία αξιολόγησης.
Όσον αφορά την περιγραφή της ΔΕΠΥ, η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που συναντάται σε έναν μεγάλο αριθμό ατόμων παιδικής ηλικίας και τις περισσότερες φορές εμμένει και στην ενήλικη ζωή. Αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα υγείας και επηρεάζει αρνητικά την λειτουργικότητα και την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του ατόμου. Το 50% των παιδιών που αξιολογούνται από μονάδες ψυχικής υγείας τελικά διαγιγνώσκονται με ΔΕΠΥ. Είναι συχνότερη στα αγόρια, στα οποία παρουσιάζεται με σχεδόν διπλάσια ή και τριπλάσια συχνότητα σε σχέση με τα κορίτσια. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα κορίτσια παρουσιάζουν κυρίως Ελλειμματική Προσοχή και όχι διασπαστική συμπεριφορά (ΔΕΠ), με συνοδές σημαντικότερες μαθησιακές και γνωστικές δυσκολίες.
Τύποι ΔΕΠΥ
Τα άτομα που πάσχουν από ΔΕΠΥ, ανάλογα με τα συμπτώματα που εμφανίζουν, κατατάσσονται σε κατηγορίες, οι οποίες χωρίζουν την διαταραχή σε τρείς υπότυπους.
Σύμφωνα με το DSM IV υπάρχουν τρείς (3) τύποι ΔΕΠΥ:
Α) Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας
με Προεξάρχοντα τον Απρόσεκτο Τύπο (27%)
Β) Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας
με Προεξάρχοντα τον Υπερκινητικό-Παρορμητικό Τύπο (18%)
Γ) Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας,
Συνδυασμένος Τύπος (55%)
Τα άτομα δηλαδή που πάσχουν από ΔΕΠΥ ενδέχεται να έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό είτε την Υπερκινητικότητα, είτε τη Διάσπαση και την Απροσεξία είτε ένας συνδυασμένος τύπος που περιλαμβάνει όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά.
Με βάση τα παραπάνω χαρακτηριστικά τα παιδιά με ΔΕΠΥ, δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν πάνω από ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ενώ αρκετά συχνά εκδηλώνουν έντονη σωματική υπερδραστηριότητα και απροσεξία.
Συμπτωματολογία ΔΕΠ-Υ
Τα συμπτώματα διακρίνονται σε πρωτογενή συμπτώματα και δευτερογενή συμπτώματα. Τα πρωτογενή συμπτώματα περιλαμβάνουν διάσπαση προσοχής, αυθόρμητες κινήσεις και υπερκινητικότητα ενώ τα δευτερογενή συμπτώματα περιλαμβάνουν δυσκολίες στην συμπεριφορά, σχολική αποτυχία που πιθανόν να έχουν να κάνουν και με άλλες μαθησιακές δυσκολίες, έλλειψη φίλων ή έλλειψη κοινωνικών σχέσεων και χαμηλή αυτοπεποίθηση (Holowenko, 1999).
Χαρακτηριστικά που μπορούν γονείς και εκπαιδευτικοί να εντοπίσουν σε παιδιά με ΔΕΠΥ:
ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
Εκδηλώνουν ανήσυχη συμπεριφορά και δυσκολεύονται να μείνουν για πολλή ώρα στο ίδιο σημείο
Όταν πρέπει να περιοριστούν πχ να καθίσουν σε μια καρέκλα δείχνουν να νιώθουν άβολα και είτε κινούν τα χέρια τους και τα πόδια τους με νευρικότητα είτε στριφογυρίζουν στην καρέκλα τους
Πολλές φορές είναι ακατάστατα και προκαλούν ζημίες
Προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή των άλλων με προκλητικό τρόπο πχ πειράζοντας τον με χτυπήματα, βρισιές κτλ
Φαίνεται να αδιαφορούν για τις συνέπειες των πράξεων τους
Εκδηλώνουν ανυπομονησία
Δεν περιμένουν να ακούσουν μέχρι το τέλος τις οδηγίες και αρχίζουν να εκτελούν
Βιάζονται να απαντήσουν πριν τελειώσει η ερώτηση
ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΠΡΟΣΟΧΗΣ
Η προσοχή τους διασπάται αρκετά εύκολα και δεν είναι σε θέση να ολοκληρώσουν μια εργασία.
Δεν περιμένουν τη σειρά τους σε ομαδικά παιχνίδια, ομαδικές εργασίες/συζητήσεις κτλ
Δυσκολεύονται να αναπτύξουν και να διατηρήσουν φιλίες
Παρουσιάζουν χαμηλή αυτοπεποίθηση καθώς νιώθουν ανεπαρκή συγκριτικά με τους συνομήλικους τους
ΆΛΛΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Συχνά εκδηλώνουν επιθετικές συμπεριφορές και ξεσπάσματα θύμου.
Μπορεί να παρουσιάσουν ανήσυχο ύπνο.
Δεν έχουν την αίσθηση του κινδύνου
Φλυαρούν ακατάπαυστα.
Κατά τη διάρκεια της συζήτησης δεν ακούν τον συνομιλητή τους και τον διακόπτουν όταν μιλάει
Διάγνωση
Η διάγνωση μπορεί να διεξαχθεί από επαγγελματίες αναπτυξιολόγους και παιδοψυχίατρους μέσα από την κλινική εξέταση αλλά και τη λήψη πληροφοριών για το ιστορικό του παιδιού. Οι Προϋποθέσεις που θα πρέπει να συντρέχουν έτσι ώστε ένα παιδί να διαγνωστεί με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας είναι να εκδηλωθεί το σύνδρομο πριν τα 7 χρόνια του ανήλικου, τα συμπτώματα και οι ενδείξεις της διαταραχής να έχουν διάρκεια τουλάχιστον 6 μήνες, τα χαρακτηριστικά του παιδιού να μην αντιστοιχούν στο αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού και να εκδηλώνονται σε δύο ή περισσότερα πλαίσια (σχολείο ή σπίτι).
Θεραπεία της ΔΕΠΥ
Η έγκαιρη παρέμβαση και θεραπεία είναι απαραίτητη και αποτελείται από ένα συνδυασμό παρεμβάσεων. Αναλυτικότερα οι παρεμβάσεις ανέρχονται σε ιατρική, ψυχολογική, εργοθεραπευτική ενώ απαιτεί ειδικούς και κοινούς χειρισμούς τόσο από τους γονείς όσο και από τους εκπαιδευτικούς.
Ιατρική Παρέμβαση ( φαρμακευτική αγωγή)
Υπάρχει συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή, η οποία μπορεί να χορηγηθεί σε παιδιά και εφήβους με ΔΕΠΥ, μόνο με ιατρική συνταγή από τον θεράπων ιατρό. Η λήψη της φαρμακευτικής αγωγής μπορεί να βελτιώσει την προσοχή και να μειώσει την υπερκινητικότητα των παιδιών, επηρεάζοντας μέρη του εγκεφάλου, τα οποία μας υποστηρίζουν την εστίαση της προσοχής στο τι συμβαίνει γύρω μας. Ωστόσο, τα παιδιά με ΔΕΠΥ που χρήζουν φαρμακευτικής αγωγής και την λαμβάνουν χρήζουν συνεχούς ιατρικής παρακολούθησης.
Ψυχολογική παρέμβαση (συνεδρίες ανηλίκων με ψυχολόγο)
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορούν να μάθουν να διαχειρίζονται τις αντιδράσεις τους και να ελέγχουν κομμάτια της παρορμητικής συμπεριφοράς τους μέσω τεχνικών διαχείρισης της συμπεριφοράς τους που έχουν συσταθεί από επαγγελματίες ψυχολόγους. Μέσω τακτικών συνεδριών, τα παιδιά μπορούν να υποστηριχθούν σχετικά με την εκμάθηση καταλλήλων συμπεριφορών, να συγκεντρώνεται καλύτερα ή να ολοκληρώνονται εργασίες.
Εργοθεραπευτική παρέμβαση
Η εργοθεραπεία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη παιδιών με ΔΕΠΥ, καθώς τα βοηθά να οργανώνουν καλύτερα τη σκέψη, τη συμπεριφορά και την καθημερινότητά τους. Μέσα από δομημένες και ευχάριστες δραστηριότητες, τα παιδιά εξασκούνται σε βελτίωση της προσοχής και της συγκέντρωσης, διαχείριση και οργάνωση του χρόνου καθώς και σε ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτορρύθμισης και ελέγχου παρορμητικότητας (Fioriti, G., & D’Angelo, 2024). Ο εργοθεραπευτής δημιουργεί εξατομικευμένο πρόγραμμα, βασισμένο στις ανάγκες και τις δυνατότητες κάθε παιδιού, ενισχύοντας έτσι τις ικανότητές του με τρόπο δημιουργικό και λειτουργικό.
Πώς βοηθά η συμβουλευτική γονέων σε οικογένειες παιδιών με ΔΕΠΥ:
Η συμβουλευτική γονέων είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική διαχείριση των δυσκολιών που φέρνει η ΔΕΠΥ στην οικογένεια. Μέσα από την καθοδήγηση ειδικού, οι γονείς:
- Μαθαίνουν να αναγνωρίζουν και να κατανοούν τη συμπεριφορά του παιδιού τους
- Εξοπλίζονται με στρατηγικές θετικής πειθαρχίας και ενίσχυσης
- Δημιουργούν ένα σταθερό και υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον
- Μειώνουν το άγχος και τις συγκρούσεις στο σπίτι
- Βελτιώνουν τη σχέση με το παιδί, χτίζοντας δεσμούς εμπιστοσύνης
Η συνεργασία με τους γονείς είναι θεμέλιο για την πρόοδο του παιδιού. Όταν οι γονείς νιώθουν πιο σίγουροι και υποστηριγμένοι, μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα στις καθημερινές προκλήσεις και να βοηθήσουν ουσιαστικά το παιδί τους να αναπτυχθεί (Lee, et al,2022).
Χαρακτηριστικά των παρεμβάσεων και χρήση αυτών
• Διαφοροποίηση παιδιού από την συμπεριφορά
• Εξατομίκευση της διδασκαλίας
• Διοχέτευση της κινητικής ενέργειας (ανάθεση μικρών ευθυνών, μικρά διαλείμματα μεταξύ εργασιών για εκτόνωση της ενέργειας, κλπ)
• Μη λεκτική επικοινωνία
• Θετική και αρνητική ενίσχυση-Συγκεκριμενοποίηση του επαίνου
• Τήρηση κανόνων και ορίων
• Σαφείς οδηγίες
• Συμμετοχή σε όλες τις δραστηριότητες
• Βοήθεια και προσωπική οργάνωση του χώρου
• Προετοιμασία για κάθε αλλαγή στο πρόγραμμα και τις δραστηριότητες
• Σταδιακή επίτευξη στόχων
Συμπερασματικά, στις μέρες μας υπάρχουν ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών που παρουσιάζουν Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας με διαφόρους τύπους και με αρκετές δυσκολίες σε ατομικό, οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να είναι ενημερωμένοι για τα συμπτώματα και τις συμπεριφορές που παραπέμπουν στη συγκεκριμένη διαταραχή έτσι ώστε να γίνει έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση. Η ΔΕΠΥ είναι μια διαταραχή, η οποία δεν θεραπεύεται ωστόσο όσο πιο σύντομα γίνει θεραπευτική παρέμβαση και κατάλληλη υποστήριξη μπορεί να βελτιώσει σε σημαντικό βαθμό τη συμπεριφορά του αλλά και δεξιότητες αυτοελέγχου και κοινωνικές δεξιότητες. Η βελτίωση αυτή βελτιώνει τόσο τη διάθεση των παιδιών, όσο και την προσαρμογή τους σε σχολικό, οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον. Αντιθέτως, αν δεν υπάρξει έγκαιρη παρέμβαση είναι πολύ πιθανόν να εξελιχτεί σε σοβαρότερες διαταραχές με σοβαρή έκπτωση στην καθημερινότητα και στη λειτουργικότητα.
Μυτάκη Κατέρινα, Κοινωνική Λειτουργός
Κέντρο Ημέρας Παιδιών και Εφήβων με Ψυχικές Διαταραχές ΠΕ Λασιθίου
Βιβλιογραφία
- Καλαντζή-Αζίζι, Α. (1998). Παιδοψυχιατρική: Θεωρία και Κλινική Πράξη. Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
- Κάκουρος, Ε., & Μανιαδάκη, Κ. (2012). Ψυχοπαθολογία Παιδιών και Εφήβων. Αθήνα: Τόπος.
- Τσομπανίδης, Κ. (2004). Διαταραχές Μάθησης και Συμπεριφοράς στο Σχολείο. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις University Studio Press.
- Holowenko, H. (1999). The ADHD Workbook for Parents. London: Jessica Kingsley Publishers.
- Palili, A., Kolios, G., Rotsika, V., Tzavara, C., Sotiropoulou, X., & Tountas, Y. (2011). Prevalence of attention deficit hyperactivity disorder in Greek schoolchildren. European Journal of Pediatrics, 170(7), 965–971. https://doi.org/10.1007/s00431-010-1383-8
- Skounti, M., Philalithis, A., & Galanakis, E. (2006). Variations in prevalence of attention deficit hyperactivity disorder worldwide. European Journal of Pediatrics, 166(2), 117–123. https://doi.org/10.1007/s00431-006-0299-5
- Chronis, A. M., Chacko, A., Fabiano, G. A., Wymbs, B. T., & Pelham, W. E. Jr. (2004). Enhancements to the behavioral parent training paradigm for families of children with ADHD: Review and future directions. Clinical Child and Family Psychology Review, 7(1), 1–27. https://doi.org/10.1023/B:CCFP.0000020190.60808.a4
- Hoath, F. E., & Sanders, M. R. (2002). A feasibility study of Enhanced Group Triple P – Positive Parenting Program for parents of children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Behaviour Change, 19(4), 191–206. https://doi.org/10.1375/bech.19.4.191
- Fioriti, G., & D’Angelo, R. (2024). Equine assisted occupational therapy for children with ADHD (Astride): Protocol development and preliminary study. Journal of Occupational Therapy, Schools, & Early Intervention. https://doi.org/10.1080/19411243.2024.18559433
- Κέντρο Πληροφόρησης για την Ψυχική Υγεία του Παιδιού και του Εφήβου. Ανακτήθηκε από: http://www.childmentalhealth.gr/index.php
- Κέντρο Ψυχολογικών Μελετών. Ανακτήθηκε από: http://systech.gr/cpsr/
- Polanczyk, G., de Lima, M. S., Horta, B. L., Biederman, J., & Rohde, L. A. (2007). The worldwide prevalence of ADHD: A systematic review and metaregression analysis. The American Journal of Psychiatry, 164(6), 942–948. https://doi.org/10.1176/ajp.2007.164.6.942
