Οι διαταραχές του ψυχωσικού φάσματος χαρακτηρίζονται από αλλοιώσεις στη σκέψη, την αντίληψη και το συναίσθημα, προκαλώντας σημαντικές δυσκολίες στη λειτουργικότητα και την κοινωνική ένταξη του ατόμου. Παρά την σημαντική πρόοδο στη φαρμακοθεραπεία, τα αρνητικά συμπτώματα, όπως η συναισθηματική άμβλυνση, η απάθεια και η κοινωνική απόσυρσηπαραμένουν ανθεκτικά και περιορίζουν την πλήρη αποκατάσταση των ατόμων.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η θεραπεία με τη βοήθεια ζώων (Animal-Assisted Therapy, AAT) αναδύεται ως μια εναλλακτική και συμπληρωματική μορφή παρέμβασης. Στόχος της είναι να ενισχύσει τη συναισθηματική, κοινωνική και λειτουργική αποκατάσταση των ασθενών μέσω της αλληλεπίδρασης με ζώα, συνήθως σκύλους ή άλογα. Η AAT βασίζεται στην ιδέα ότι η ανθρώπινη-ζωική σχέση μπορεί να ενεργοποιήσει συναισθηματικές και νευροβιολογικές διεργασίες που μειώνουν το στρες, ενισχύουν την αυτοεκτίμηση και ενθαρρύνουν την συμμετοχή σε κοινωνικά περιβάλλοντα.
Τα τελευταία χρόνια, ο αριθμός των επιστημονικών ερευνών στον χώρο αυτό έχει αυξηθεί, με αρκετές να επικεντρώνονται ειδικά σε ασθενείς με ψύχωση. Μία από τις πλέον αντιπροσωπευτικές και μεθοδολογικά τεκμηριωμένες είναι των Hsu et al. (2021), μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη διάρκειας 12 εβδομάδων, η οποία παρέχει ισχυρές ενδείξεις για τα οφέλη της AAT σε άτομα με ψύχωση.
Η συγκεκριμένη έρευνα πραγματοποιήθηκε στην Ταϊβάν και συμμετείχαν 40 ασθενείς μέσης και μεγαλύτερης ηλικίας (≥ 40 ετών) με διάγνωση σχιζοφρένειας σύμφωνα με τα κριτήρια DSM-5. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες: η πιλοτική ομάδα έλαβε εβδομαδιαίες συνεδρίες AAT διάρκειας 60 λεπτών επί 12 εβδομάδες, ενώ η ομάδα ελέγχου συμμετείχε μόνο στο τυπικό πρόγραμμα ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης.
Οι συνεδρίες AAT διεξάγονταν σε ομαδικό πλαίσιο και περιλάμβαναν διάδραση με εκπαιδευμένους θεραπευτικούς σκύλους, υπό την επίβλεψη επαγγελματία ψυχολόγου και ειδικού συνοδού (handler). Οι δραστηριότητες ποικίλαν: περιποίηση και χάδι του ζώου, καθοδηγούμενο παιχνίδι, βασική εκπαίδευση και σύντομες ασκήσεις υπευθυνότητας. Ο σχεδιασμός στόχευε στη βελτίωση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, της συναισθηματικής εμπλοκής και της κινητοποίησης των ατόμων.
Για τη μέτρηση των αποτελεσμάτων χρησιμοποιήθηκαν τρεις κύριες ψυχομετρικές κλίμακες:
- Positive and Negative Syndrome Scale (PANSS) για τη συνολική ψυχωσική συμπτωματολογία.
- Depression, Anxiety and Stress Scale (DASS-21) για τη συναισθηματική κατάσταση.
- Chinese Happiness Inventory (CHI) για τη γενική ευημερία και θετικό συναίσθημα.
Μετά το πέρας των 12 εβδομάδων, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ομάδα που έλαβε AAT παρουσίασε στατιστικώς σημαντική βελτίωση στη συνολική βαθμολογία PANSS, καθώς και στη μείωση άγχους και στρες. Οι συμμετέχοντες ανέφεραν επίσης αύξηση της ευχαρίστησης και της αίσθησης κοινωνικής σύνδεσης. Αντίθετα, δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές στο επίπεδο του θετικού συναισθήματος, όπως αποτυπώθηκε στην κλίμακα CHI, κάτι που υποδηλώνει ότι η συναισθηματική αποκατάσταση ενδέχεται να απαιτεί περισσότερο χρόνο ή πιο εντατική παρέμβαση.
Τα ευρήματα αυτά ενισχύουν προηγούμενες μελέτες που είχαν καταγράψει βελτιώσεις στα αρνητικά συμπτώματα και στην προσκόλληση στη θεραπεία μέσω της AAT. Η παρουσία του ζώου φαίνεται να δρα ως «κοινωνικός καταλύτης», που μειώνει το άγχος, ενθαρρύνει τη λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία, και παρέχει έναν ασφαλή χώρο για συναισθηματική έκφραση.
Από θεωρητική σκοπιά, η AAT μπορεί να ερμηνευθεί μέσα από το πρίσμα της θεωρίας της προσκόλλησης (attachment theory) και της βιοψυχοκοινωνικής προσέγγισης. Η μη επικριτική, σταθερή και «παρούσα» σχέση με το ζώο δημιουργεί ένα μοντέλο ασφάλειας, που ενισχύει την ενσυναίσθηση και την κοινωνική μάθηση. Επιπλέον, το στοιχείο της ευθύνης ενισχύει την αυτοαποτελεσματικότητα και την αυτοεκτίμηση, παράγοντες, που συχνά είναι μειωμένοι στους ψυχωσικούς ασθενείς.
Συνοψίζοντας τα ευρήματα της παραπάνω μελέτης και λαμβάνοντας υπόψιν την παρουσία άλλων σχετικών ερευνών, γίνεται φανερό ότι η θεραπεία με τη βοήθεια ζώων μπορεί να αποτελέσει έναν ουσιαστικό πυλώνα στην ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των ατόμων με ψύχωση, προσφέροντας όχι μόνο ύφεση των συμπτωμάτων αλλά και ενίσχυση της ποιότητας ζωής. Η συναισθηματική σύνδεση, που αναπτύσσεται μεταξύ ανθρώπου και ζώου λειτουργεί ως γέφυρα επικοινωνίας, κινητοποιώντας τον ασθενή να συμμετέχει ενεργά σε δραστηριότητες και να επαναπροσδιορίζει τη σχέση του με τον εαυτό και τους άλλους. Παρότι οι περιορισμοί της παραπάνω μελέτης, όπως το μικρό δείγμα και η σύντομη διάρκεια, δεν επιτρέπουν απόλυτα συμπεράσματα, τα δεδομένα δείχνουν ότι η AAT μπορεί να συμπληρώσει αποτελεσματικά τα παραδοσιακά θεραπευτικά μοντέλα, προσφέροντας μια πιο ανθρώπινη, βιωματική και ολιστική προσέγγιση στη φροντίδα των ατόμων με ψυχωτική συμπτωματολογία.Η θεραπεία με ζώα επίσης μας υπενθυμίζει κάτι θεμελιώδες, ότι η αποκατάσταση στην ψύχωση δεν αφορά μόνο την ύφεση των συμπτωμάτων, αλλά και την επανένταξη στην ανθρώπινη εμπειρία της σχέσης, της φροντίδας και της συναισθηματικής παρουσίας.
Falkai, P., Kálmán, J., Heimkes, F. S., & Sárkány, Z. (2022). The Candid Book: For families of people living with schizophrenia (P. Falkai, Ed.). Inspira Research Ltd.
Hsu, Y.-C., Lin, Y.-T., Huang, Y.-J., & Wang, H.-H. (2021). Animal-assisted therapy in middle-aged and older patients with schizophrenia: A randomized controlled trial. Frontiers in Psychiatry, 12, 723036.
