Η Ψύχωση αποτελεί μια από τις σοβαρότερες ψυχιατρικές διαταραχές, λόγω της έντονης πτώσης της λειτουργικότητας των ασθενών και την δυσκολία της αποκατάστασης και ολικής θεραπείας της. Πέρα από τα θετικά (ψευδαισθήσεις, παραληρήματα) και τα αρνητικά (πτώση της λειτουργικότητας, φτώχεια λόγου) συμπτώματα, συχνά οι διαταραχές στην επεξεργασία των συναισθημάτων αλλά και ο γνωστικός έλεγχος διαταράσσονται. Οι δυο αυτές έννοιες είναι αλληλένδετες μεταξύ τους γιατί η μια συμβάλλει στην καλή λειτουργία της άλλης. Εν συνεχεία, η κακή λειτουργία τους οδηγούν σε μειωμένο κίνητρο και σε κακή λειτουργικότητα στην καθημερινή ζωή, χαρακτηριστικό των ψυχωσικών ασθενών.
Αρχικά, μελέτες έχουν δείξει πως στην ψύχωση προκαλούνται ορισμένες νευρωνικές αλλαγές, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα την μειωμένη ενεργοποίηση του συστήματος γνωστικού ελέγχου (σε περιοχές του πλάγιου προμετωπιαίου φλοιού) ή στην μειωμένη ενεργοποίηση του συστήματος της συναισθηματικής επεξεργασίας (σε περιοχές όπως η αμυγδαλή και ο ιππόκαμπος). Άρα, η βλάβη αυτών των περιοχών καθιστά τους ψυχωσικούς ασθενείς δυσλειτουργικούς στην συναισθηματική επεξεργασία που οδηγεί στον γνωστικό έλεγχο των καταστάσεων και επομένως στην κατάλληλη αντίδραση απέναντι σε συναισθηματικά ερεθίσματα και στη λήψη αποφάσεων.
Ο βαθμός στον οποίο επηρεάζονται αυτά τα δυο συστήματα (συναισθηματικό και γνωστικό) αλλά και η αλληλεπίδραση μεταξύ τους, εξαρτάται από παράγοντες όπως η σοβαρότητα και το στάδιο της νόσου, τα θετικά και τα αρνητικά συμπτώματα. Για παράδειγμα, ένας ασθενής που είναι στα πρώτα στάδια της νόσου ή σε προνοσηρό επίπεδο ή έχει αυξημένο ρίσκο εμφάνισης ψύχωσης, συνήθως δεν παρουσιάζει μεγάλες δυσκολίες συναισθηματικά και γνωστικά. Όμως συνήθως μετά το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο, ασθενείς με έντονα τα θετικά συμπτώματα αλλά και πολλές φορές χρόνιοι ασθενείς, παρουσιάζουν πια εμφανή σημάδια δυσκολίας στην επεξεργασία του συναισθήματος και του γνωστικού ελέγχου. Άλλωστε, και σύμφωνα με την διάγνωση της νόσου κατά ICD-10, οι διαταραχές στο συναίσθημα (η απροσφορότητα του συναισθήματος, η παντελής έλλειψη του συναισθήματος κλπ.) αποτελούν χαρακτηριστικό σημάδι της νόσου.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως οι ασθενείς με ψύχωση παρουσιάζουν μια γενική έκπτωση του συναισθηματικού – γνωστικού τους ελέγχου. Αντίθετα, στις υπόλοιπες διαταραχές (μετατραυματικό στρες, αγχώδεις διαταραχές, οριακή διαταραχή) η έκπτωση αυτή είναι πιο στοχευμένη και σχετίζεται με κάθε ασθένεια. Για παράδειγμα, σε ασθενείς με κατάθλιψη, ο ασθενής παρουσιάζει έκπτωση σε ερεθίσματα που σχετίζονται με θλίψη και αποθάρρυνση ενώ ασθενείς με διαταραχή μετατραυματικού στρες παρουσίασαν έκπτωση σε συναισθήματα που αφορούσαν την έκθεση του σε κάποιο ερέθισμα πολέμου ή κακοποίησης.
Οι μελέτες τα τελευταία χρόνια έχουν εστιάσει κυρίως στην πρώιμη αναγνώριση αυτών των συμπτωμάτων και της ψύχωσης γενικότερα έτσι ώστε να αποφευχθεί η τόσο μεγάλη έκπτωση των λειτουργιών. Σύμφωνα με την νευροαναπτυξιακή θεωρία, η εφηβεία είναι μια περίοδος κατά την οποία το άτομο εμφανίζει μια εκτεταμένη νευροανάπτυξη κυρίως στις προμετωπιαίες και μεταιχμιακές δομές. Επομένως, δυσλειτουργία ή μειωμένη ανάπτυξη των περιοχών αυτών, ίσως αποτελεί σημάδι για έναρξη της νόσου.
Γενικά, φαίνεται πως οι έρευνες σχετικά με την έκπτωση του συναισθηματικού και του γνωστικού ελέγχου, εστιάζουν στις νευρωνικές έρευνες και στις μελέτες fMRI ώστε να διαπιστωθεί ο τρόπος με τον οποίο επηρεάζονται στην ψύχωση αυτά τα δύο κομμάτια και η δυσκολία που προκαλεί στα άτομα στην καθημερινότητα τους και την λήψη αποφάσεων.
ΒΕΝΕΤΙΑ ΠΡΑΠΑ – Ψυχολόγος
Οικοτροφείο «Αττική»
Βιβλιογραφία:
Duggirala, S. X., Schwartze, M., Pinheiro, A. P., & Kotz, S. A. (2020). Interaction of emotion and cognitive control along the psychosis continuum: A critical review. International Journal of Psychophysiology, 147, 156-175.
Horne, C. M., Sahni, A., Pang, S. W., Vanes, L. D., Szentgyorgyi, T., Averbeck, B., … & Shergill, S. S. (2022). The role of cognitive control in the positive symptoms of psychosis. NeuroImage: Clinical, 34, 103004.
Tully, L. M., & Niendam, T. A. (2014). Beyond “cold” cognition: exploring cognitive control of emotion as a risk factor for psychosis. Current behavioral neuroscience reports, 1(3), 170-181.
