House Tree Person και Αυτισμός

Ιστορικό και Προέλευση του Εργαλείου HTP

Το House‑Tree‑Person (HTP) είναι μια προβολική τεχνική σχεδίασης, που αναπτύχθηκε αρχικά από την Florence Goodenough στις αρχές του 20ού αιώνα, και στη συνέχεια τροποποιήθηκε και καθιερώθηκε από τον John N. Buck το 1948, στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η πρώτη μορφή του εργαλείου ήταν η Goodenough Draw‑A‑Man Test (1926), που αξιολογούσε τη γνωστική ανάπτυξη με βάση τη σχεδιαστική ικανότητα του παιδιού. Ο Buck, εμπνευσμένος από αυτή τη λογική, εισήγαγε το HTP ως προβολική τεχνική, επηρεασμένη από τη ψυχαναλυτική θεωρία και τη δυναμική αξιολόγηση της προσωπικότητας.

Στόχος του ήταν να παρέχει έναν ανεπίσημο, μη απειλητικό τρόπο προσέγγισης της εσωτερικής ζωής του ατόμου — κυρίως παιδιών — ώστε μέσω της τέχνης να αναδειχθούν:

• ασυνείδητες συγκρούσεις,
• συναισθηματικές ανάγκες,
• αντιλήψεις για τον εαυτό και τους άλλους,
• οικογενειακοί δεσμοί.

Η εργασία του παρουσιάστηκε ως «House‑Tree‑Person Technique» και χρησιμοποιήθηκε κυρίως από κλινικούς ψυχολόγους και σχολικούς συμβούλους τη δεκαετία του ’50 και του ’60. Έκτοτε, έγινε ένα από τα πιο διαδεδομένα προβολικά εργαλεία, μαζί με το Thematic Apperception Test (TAT) και το Rorschach.

Η τριμερής δομή του HTP (σπίτι‑δέντρο‑άνθρωπος) επιλέχθηκε εσκεμμένα:

• Σπίτι → αναπαριστά τον χώρο ασφάλειας, την οικογένεια και τη βάση.
• Δέντρο → συμβολίζει το βαθύτερο «εγώ», τη ζωτική ενέργεια και τη ρίζα της προσωπικότητας.
• Πρόσωπο → αφορά την εικόνα του εαυτού, τη σωματικότητα και τις κοινωνικές σχέσεις.

Θεωρητικό υπόβαθρο

Η μέθοδος βασίζεται σε προβολικές αρχές της ψυχαναλυτικής θεωρίας:
Ο τρόπος με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται και αναπαριστά αυτά τα σύμβολα (μέσω σχεδίου ή αφηγήσεων) θεωρείται ότι αποκαλύπτει εσωτερικές συγκρούσεις, μη συνειδητές επιθυμίες, και αντιλήψεις εαυτού–άλλων.

Παρότι το εργαλείο έχει δεχθεί κριτική για την υποκειμενικότητα των ερμηνειών του, παραμένει χρήσιμο σε:

• διαγνωστικό πλαίσιο,
• θεραπευτικές συναντήσεις,
• εκπαιδευτική ψυχολογία,
• ειδική αγωγή και
• ψυχοδυναμική αξιολόγηση.

Ειδικά για άτομα με ΔΑΦ υψηλής λειτουργικότητας, το HTP προσφέρει έναν μη γλωσσικό, συμβολικό δρόμο προσέγγισης της συναισθηματικής εμπειρίας και των οικογενειακών/κοινωνικών δεσμών.

Α. HTP για παιδιά στο φάσμα του αυτισμού

Μελέτες δείχνουν ότι παιδιά με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) συχνά παρουσιάζουν δυσκολίες στην ολοκλήρωση του «συνθετικού» HTP (S‑HTP), δηλαδή να ενώσουν σε μία ζωγραφιά και τα τρία στοιχεία. Η αδυναμία αυτή (non‑synthetic sign) έχει συσχετιστεί με ASF και χαμηλότερο δείκτη νοημοσύνης, υπογραμμίζοντας τη χρησιμότητά της στον έγκαιρο εντοπισμό πιθανών αναπτυξιακών δυσκολιών.

Επιπλέον, σε μελέτη με παιδιά Asperger παρατηρήθηκε ότι, ενώ τα σπίτια και τα δέντρα ήταν παρόμοια με τυπικούς συνομηλίκους, τα ανθρώπινα σχέδια ήταν λιγότερο λεπτομερή, υποδεικνύοντας μειωμένο ενδιαφέρον ή πρακτική στην απεικόνιση ανθρώπων .

Συναισθηματική εκφραστικότητα – δεσμοί οικογένειας – ταυτότητα

• Σπίτι: Αντανακλά την αντίληψη του παιδιού για το οικογενειακό περιβάλλον. Πόρτες/παράθυρα συμβολίζουν ανοιχτικότητα / απομόνωση · χρώματα και διαστάσεις δείχνουν ασφάλεια ή άγχος .
• Δέντρο: Αντιπροσωπεύει τον εαυτό, τη ρίζα και την ενέργεια. Αδενή ή βραχυσκελής μπορεί να υποδηλώνει αστάθεια ή έλλειψη αυτοπεποίθησης .
• Πρόσωπο: Κοιτάζει την εξωστρέφεια, την κοινωνικότητα και συναισθηματική έκφραση. Τα λιγότερα ή τετραγωνισμένα χαρακτηριστικά μπορεί να συσχετίζονται με δυσκολίες συναισθηματικής κατανόησης ή κοινωνικής ανταπόκρισης.

Για παιδιά με ASF, παρατηρούνται υψηλές λεπτομέρειες/δομικότητα ή αντιθέτως απομάκρυνση από συμβατικά πρότυπα σχεδίασης.

Οφέλη στη θεραπευτική διαδικασία

1. Έκφραση “εντός εικόνων”: Επιτρέπει στο παιδί να δώσει πνοή σε φόβους, συναισθήματα ή αδιόρατες στερεοτυπίες.
2. Γέφυρα επικοινωνίας: Λειτουργεί ως εργαλείο στην ψυχοθεραπεία για ανοικοδόμηση του δεσμού ή την εξωτερίκευση συναισθημάτων.
3. Πολυκριτηριακή αξιολόγηση: Δεν αποτελεί αυτοτελή διάγνωση, αλλά συνδυάζεται με παρατήρηση και εμπειρικές δοκιμασίες .
4. Χρήση σε εμπειρικό επίπεδο: Δεδομένης της συζήτησης για την εγκυρότητα, η χρήση του HTP ως υποστηρικτικό εργαλείο είναι ενδεδειγμένη όταν υπάρχει σωστή εκπαίδευση και επιβεβαίωση μέσω άλλων κλινικών δεδομένων.

Περιορισμοί

• Υποκειμενικότητα: Οι ερμηνείες διαφέρουν μεταξύ επαγγελματιών και χρειάζονται εκπαίδευση .
• Πολιτισμικές διαφορές: Συμβολισμοί είναι πολιτισμικά φορτισμένοι και χρήζουν προσαρμογής.

Β. HTP για άτομαυψηλής λειτουργικότητας στο Φάσμα του Αυτισμού (Η/Λ‑ΑΦ)

1. Προφίλ υψηλής λειτουργικότητας & νέοι ενήλικες (έως 25 ετών)

Άτομα με Η/Λ‑ΑΦ έχουν συνήθως IQ > 70, καλές γλωσσικές ικανότητες, αλλά δυσκολίες στην κοινωνική έκφραση, στη συναισθηματική κατανόηση και στις εκτελεστικές λειτουργίες (π.χ. ευελιξία, working memory), που επιμένουν και στην ενήλικη ζωή .

Ενώ από μαθησιακές/γνωστικές κυρίως μελέτες, όπως η Dijkhuis κ.ά. (2017), τονίζεται η ανάγκη υποστήριξης στην αυτορρύθμιση και την ποιότητα ζωής, οι νεότεροι δεν αρκούνται μόνο στην ακαδημαϊκή στήριξη· χρειάζονται σοβαρή ενίσχυση σε συναίσθηση, σχέσεις και αυτογνωσία .

2. Προσαρμογή της μεθόδου HTP

Η χρήση HTP με Η/Λ‑ΑΦ απαιτεί:

• Ευέλικτη προσέγγιση: μπορεί να αρκεί ένα μεμονωμένο “House” και σχεδόν συμβατικά δέντρο και πρόσωπο αν το παιδί ή νεαρός νιώθει πίεση ή δυσφορία.
• Έμφαση στο αφηγηματικό στοιχείο: ενθάρρυνση να αφηγηθεί μια “ιστορία” για το σχέδιο, ενσωματώνοντας συναισθήματα, σχέσεις, ρόλους.
• Ομαδική ή προκαθορισμένη δομή: μπορεί να ζωγραφίσουν σε δύο φάσεις – πρώτα ατομικά και μετά σε συνάντηση όπου συζητούν και ανταλλάσσουν ιδέες. Αυτή η διαδικασία βοηθά στην κοινωνική έκφραση και την κατανόηση άλλων.

3. Τι αποκαλύπτει για την ψυχό-κοινωνική κατάσταση

Η ανάλυση των σχεδίων μπορεί να αποκαλύπτει:

1. Σπίτι: Πόρτα ή παράθυρα δείχνουν τη διάθεση προς σύνδεση ή απόσταση. Στενές ή «κλειστές» εικόνες μπορεί να δείχνουν άγχος ή πίεση από το οικογενειακό πλαίσιο.
2. Δέντρο: Αντιπροσωπεύει εσωτερική σταθερότητα. Υψηλά, λεπτά δέντρα συχνά σχετίζονται με αυτοέλεγχο και υψηλά πρότυπα.
3. Πρόσωπο: Δείχνει την ικανότητα έκφρασης συναισθημάτων. Μικρές εκφράσεις, χαμόγελα ή ματιά ίσως δείχνουν περιορισμένη συναισθηματική προβολή.

4. Ο ρόλος της ιστορίας πίσω από το σχέδιο

Στα άτομα με Η/Λ‑ΑΦ:

• Η αφήγηση βοηθά στην αυτό-επίγνωση και την αναγνώριση συναισθημάτων με αφηρημένο τρόπο.
• Συνδυάζεται με ερωτήσεις όπως «Τι κάνει το σπίτι;», «Γιατί το δέντρο είναι σαν αυτό;», «Τι σκέφτεται το πρόσωπο;».
• Η επεξεργασία των απαντήσεων καθοδηγεί στην ανάπτυξη ενσυναίσθησης και στην εμβάθυνση σχέσεων, με ασφαλές πλαίσιο.

5. Χρήση για ενήλικες έως 25 ετών

Η μέθοδος μπορεί να εξελιχθεί:

• Με πολύ-συνάντηση, όπου κάθε φορά αναλύεται διαφορετικό κομμάτι (π.χ. πρώτα συναισθήματα, μετά σχέσεις).
• Mε δομημένη ανατροφοδότηση: το άτομο συγκρίνει το σχέδιο με το πώς νιώθει σήμερα ή πώς θέλει να νοιώσει αύριο.
• Μέσω συνεργασιών με ειδικότητα λειτουργικής αυτονομίας, συνδυάζει ψυχοεκπαίδευση με αυτογνωσία και κοινωνική αλληλεπίδραση – όπως η μελέτη PEERS για κοινωνικές δεξιότητες στους 18–23 ετών, που έδειξε μείωση μοναξιάς και βελτίωση κοινωνικών δεξιοτήτων.

6. Οφέλη

• Ενίσχυση του δεσμού και του διαλόγου: το σχέδιο λειτουργεί ως “γεφυροποιός” εσωτερικών και εξωτερικών εμπειριών.
• Ανάπτυξη συναισθηματικής έκφρασης: τα σχέδια συνήθως προκαλούν απαντήσεις που δεν εξηγούνται εύκολα με λέξεις.
• Αυτογνωσία και ταυτότητα: η αφηγήσιμη μέθοδος οδηγεί σε συνειδητοποίηση ρόλων και αναγκών, βασικός στόχος σε νεαρή ενήλικη ζωή.

7. Περιορισμοί & Προσεκτική χρήση

• Η ερμηνεία παραμένει υποκειμενική και χρειάζεται εμπειρία.
• Εφαρμόζεται σε πλαίσιο πολυεπίπεδης αξιολόγησης, όχι ως μόνη μέθοδος διάγνωσης.
• Η πολιτισμική ευαισθησία και η συναισθηματική βιωματική προσέγγιση είναι κρίσιμες.

Συμπέρασμα

Το HTP, ως προβολική και εικονοσυμβολική μέθοδος, μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο στην κατανόηση των συναισθημάτων, δεσμών και ταυτότητας παιδιών με ASF, υπό την προϋπόθεση ότι χρησιμοποιείται σωστά, υπό την καθοδήγηση και επικύρωση από έμπειρο ψυχολόγο. Δεν αποτελεί αποκλειστική διάγνωση, αλλά εργαλείο σκιαγράφησης και υποστήριξης.

Η μέθοδος HTP, ειδικά όταν εμπλουτίζεται με αφηγηματική διερεύνηση και δημιουργία σχέσεων, είναι εξαιρετικά αποτελεσματική για παιδιά με Η/Λ‑ΑΦ και νέους ενήλικες έως 25 ετών. Προσφέρει ένα ασφαλές πλαίσιο για να εκφράσουν πώς νιώθουν, πώς αντιλαμβάνονται δεσμούς και εαυτό – ενώ παράλληλα ενισχύει αυτογνωσία, συναίσθημα και κοινωνικές δεξιότητες.

Βιβλιογραφία :

• Fukunishi I. et al. 2015. Analysis of synthetic HTP – no‑synthetic sign & ASD στιςπρώιμεςηλικίες.
• Dijkhuis et al. 2017. Αυτορύθμιση & ποιότητα ζωής σε Η/Λ‑ΑΦ .
• Ghanizadeh et al. (Study PEERS). Κοινωνικές δεξιότητες 18–23 ετών με Η/Λ‑ΑΦ.
• Culpepper 2021. Αφηγήσεις & HTP σε εφήβους με ASF .
• Corbett et al. 2017 & συγγενείς μελέτες. Νευροψυχολογικά χαρακτηριστικά Η/Λ‑ΑΦ .
• Fukunishi I. et al. Analysis of the synthetic house‑tree‑person drawing test for developmental disorder.J Pediatr Psychol. 2015.
• Goodenough, Buck J.N. House‑Tree‑Person Test (1946–1969).
• Lim H.K., Slaughter V. Human Figure Drawings by Children with Asperger’s Syndrome. Percept Mot Skills, 2007
• Guo F. et al. Meta‑analysis on HTP indicators for mental disorders.J Psychopathol 2023.
• Culpepper K. “Archetypes, Projective Drawing, and Autistic Teenagers, House‑Tree‑Person (HTP).” Storywell, 2021.

Απόστολος Μάρκου
Ψυχολόγος

ΚΕΝΤΡΟ ΗΜΕΡΑΣ Πάτρας για παιδιά & εφήβους με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος
Ιούλιος 2025