Η Ψύχωση αποτελεί ίσως την πιο στιγματιστική από όλες τις ψυχικές διαταραχές. Η αποτύπωση της ως «τρέλα», που μεσουρανεί μέχρι και σήμερα στην καθημερινότητα, αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς στρεσογόνους παράγοντες των ασθενών με ψύχωση. Το στίγμα μπορεί να αποτελέσει δεύτερη νόσο.
Αρχικά, η έννοια του στίγματος αναφέρεται ως «ένας έντονος μειονοτικά χαρακτηρισμός που αποδίδεται σε ένα άτομο και από τον οποίο δεν μπορεί εύκολα να απαλλαγεί, ο οποίος του στερεί την δυνατότητα πλήρους κοινωνικής αποδοχής και τον αναγκάζει να κρύψει την αιτία αυτής της αντιμετώπισης» (Goffman, 1963, όπως αναφέρεται στο Goffman, 2014). Στίγμα μπορούν να βιώσουν πολλοί άνθρωποι σε μία κοινωνία εφόσον αποτελούν μέλη μιας ομάδας με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ανάμεσα τους είναι και οι ψυχικά πάσχοντες και κυρίως τα άτομα με ψύχωση.
Στην ψύχωση συγκεκριμένα, το στίγμα αποτελεί έναν από τους κυριότερους ανασταλτικούς παράγοντες, αφού λόγω αυτού, τα άτομα βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό, διακόπτουν την φαρμακευτική τους αγωγή, αρνούνται να προσέλθουν για θεραπεία και δεν αναζητούν βοήθεια. Στα νέα άτομα μάλιστα τα οποία βιώνουν ένα πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο, το στίγμα και οι προκαταλήψεις που το συνοδεύουν, συχνά αυξάνουν την διάρκεια μη θεραπευόμενης ψύχωσης(Jankowskiet. Al, 2023).
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες οι οποίοι δημιουργούν και συντηρούν το στίγμα για την ψύχωση. Ακόμα και αν έχουν γίνει πολλά βήματα για την καλύτερη αποτύπωση του όρου και δράσεις για την αποαστιγματοποίηση, στην καθημερινότητα ακόμα και σήμερα η κοινωνία τείνει να αποκαλεί «τρελούς» ανθρώπους που έχουν διαγνωστεί με ψύχωση. Ένας από τους βασικούς παράγοντες που συμβάλλει στην διατήρηση αυτών των απόψεων και στην παγίωση τους είναι τα ΜΜΕ.
Τα ΜΜΕ παρουσιάζουν τα άτομα με κάποια ψυχωσική διαταραχή να έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Συνήθως είναι λοιπόν άντρες, με επιθετική συμπεριφορά ενώ δεν είναι λίγες και οι φορές που συνδέουν άμεσα την ψύχωση με την αυτοκτονικότητα (με την οποία πράγματι παρουσιάζει συννοσηρότηταχωρίς όμως να αποτελεί γενικό κανόνα, ειδικά αν δεν υπάρχει και κάποια διαταραχή διάθεσης). Παράλληλα, τα άτομα παρουσιάζονται ως άτομα που έχουν βιώσει έντονα τραυματικά γεγονότα που τους έφεραν σε αυτή την κατάσταση (Owen, 2012). Η ύπαρξη τραυματικών και αρνητικών γεγονότων ζωής αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση ψύχωσης όμως χωρίς την σχέση αιτίου – αποτελέσματος και χωρίς την βεβαιότητα πως συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις.
Το πιο στιγματιστικό χαρακτηριστικό ωστόσο για τα άτομα με ψύχωση είναι αυτό της επιθετικής και βίαιης συμπεριφοράς. Δεκάδες είναι τα τηλεοπτικά προγράμματα που παρουσιάζουν έναν άνθρωπο με σχιζοφρένεια ως «τρελό», «μανιακό δολοφόνο» ρίχνοντας έτσι το φταίξιμο στην ασθένεια για την εγκληματική τους συμπεριφορά. Παρ’όλα αυτά έρευνες έχουν δείξει πως το ποσοστό των ατόμων με σχιζοφρένεια που έχουν διαπράξει κάποιο έγκλημα ή έχουν γενικά σημαντική επιθετική συμπεριφορά απέναντι στους άλλους είναι πολύ μικρό σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Συγκεκριμένα μόλις το 4% των ασθενών με ψύχωση μπορεί να έχει συνδεθεί με κάποια σημαντική σωματική βλάβη και αυτό συνήθως όταν υπάρχει συννοσηρότητα με κάποια διαταραχή διάθεσης ή προσωπικότητας (Swansonet. Al, 2015). Σημαντικό είναι επίσης να αναφερθεί πως τα άτομα με ψύχωση, αν παρουσιάζουν επιθετική συμπεριφορά, συνήθως στρέφουν την επιθετικότητα τους σε άτομα του οικείου περιβάλλοντος τους. Οπότε συμπεραίνουμε πως είναι σχεδόν αδύνατο για έναν ασθενή με ψύχωση να διαπράξει, για παράδειγμα, μαζικά εγκλήματα π.χ μακελειό, κατά συρροή δολοφόνος κλπ.
Επιπλέον είναι συχνό φαινόμενο να παρουσιάζονται τα άτομα με σχιζοφρένεια ως πλήρως ιδρυματοποιημένα, δείχνοντας μάλιστα πως αυτή είναι η καλύτερη για αυτούς λύση. Πράγματι ένα σημαντικό ποσοστό των ατόμων με σχιζοφρένεια χάνει σημαντικό βαθμό της λειτουργικότητας του και ενδεχομένως χρειάζεται πλήρη ιδρυματικού τύπου περίθαλψη. Αυτό που συχνά δεν είναι κατανοητό είναι πως ένα εξίσου σημαντικό ποσοστό ζει μια σχετικά φυσιολογική ζωή στην κοινότητα με ή χωρίς σημαντικά συμπτώματα.
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα στιγματισμού των ψυχικά ασθενών στην Ελλάδα έρχεται μέσα από την ελληνική απόδοση του τίτλου της ταινίας «TheTexasChainsawmassacre», δηλαδή «η σφαγή με το αλυσοπρίονο του Τέξας» ένας τίτλος που δεν είναι καθόλου στιγματιστικός ως προς τους ασθενείς με ψύχωση. Στα ελληνικά ωστόσο αποδόθηκε με τον τίτλο «Ο σχιζοφρενής δολοφόνος με το πριόνι» αποτελώντας όχι μόνο τον τίτλο μιας ταινίας αλλά μία ολόκληρη νοοτροπία που ακόμη και σήμερα αναφέρεται στην καθημερινότητα όταν κανείς σκέφτεται ένα άτομο με σχιζοφρένεια.
Από την άλλη πλευρά δεν θα έπρεπε να παραλείψουμε και παραδείγματα ταινιών που προσπάθησαν να θίξουν αυτό το ζήτημα με σεβασμό και αντικειμενικότητα, όπως η ταινία «Abeautifulmind», η οποία παρουσιάζει την πραγματική ιστορία του Τζον Νας, ενός μαθηματικού που έπασχε από σχιζοφρένεια και κατάφερε να διαπρέψει στον χώρο των μαθηματικών και της επιστήμης.
Colizzi, M., Ruggeri, M., & Lasalvia, A. (2020). Should we be concerned about stigma and discrimination in people at risk for psychosis? A systematic review. Psychological Medicine, 50(5), 705-726.
Goffman, E. (2014). Stigma. In Classic and Contemporary Readings in Sociology (pp. 108-113). Routledge.
Jankowski, S. E., Yanos, P., Dixon, L. B., & Amsalem, D. (2023). Reducing public stigma towards psychosis: A conceptual framework for understanding the effects of social contact based brief video interventions. Schizophrenia Bulletin, 49(1), 99-107.
Owen, P. R. (2012). Portrayals of schizophrenia by entertainment media: a content analysis of contemporary movies. Psychiatric Services, 63(7), 655-659.
Swanson, J. W., McGinty, E. E., Fazel, S., & Mays, V. M. (2015). Mental illness and reduction of gun violence and suicide: bringing epidemiologic research to policy. Annals of epidemiology, 25(5), 366-376.
