Η αντίληψη για τον εαυτό μας, εκ πρώτης όψεως μοιάζει ως μία αυτόματη, θεμελιωμένη και ενιαία επίγνωση ως προς το ποιοι είμαστε και τι χαρακτηριστικά έχουμε. Πώς όμως μάθαμε να είμαστε κάτι και να συμπεριφερόμαστε έτσι;
Τη δεκαετία του 1970, οι ψυχολόγοι Henri Tajfel και John Turner χρησιμοποίησαν τον όρο ‘’κοινωνική ταυτότητα’’ για να περιγράψουν τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται και ορίζει τον εαυτό του με βάση τις κοινωνικές ομάδες στις οποίες ανήκει. Μία σημαντική παρατήρηση που έκαναν οι παραπάνω, ήταν ότι οι άνθρωποι τείνουν να ευνοούν την ομάδα στην οποία ανήκουν και να διαφέρουν όσο το δυνατόν περισσότερο από τις άλλες ομάδες, σαν μία διαδικασία συνεχούς αφοσίωσης και πίστης στο ρόλο τους.
Σε όλο το εύρος της ζωής μας, υπηρετούμε ποικίλους ρόλους ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο βρισκόμαστε. Συμπεριφερόμαστε διαφορετικά στο σπίτι, στο εργασιακό περιβάλλον ή ανάμεσα σε φίλους· Όπως ένας ηθοποιός μαθαίνει με την πάροδο του χρόνου να υποδύεται καλύτερα το ρόλο του, έτσι και το άτομο μαθαίνει να συμπεριφέρεται σύμφωνα με τους ρόλους τους οποίους έχει υιοθετήσει από τα πρώτα χρόνια της ζωής του και νιώθει ασφαλής μέσα σε αυτούς. Άλλοι μπορεί να έχουν το ρόλο του καλού και άλλοι το ρόλο του κακού, κάποιοι να είναι ζωηροί ενώ άλλοι να είναι ήρεμοι και υπομονετικοί. Σύμφωνα με τους ρόλους τους οποίους λαμβάνουμε, αυτόματα τοποθετούμε τον εαυτό μας και τους γύρω μας σε συγκεκριμένες κατηγορίες, τις οποίες θεωρούμε θεμελιώδεις για το χαρακτήρα μας, μη περιμένοντας να αλλάξουμε ή να ‘’ξεφύγουμε’’ από αυτές.
Η διαρκής υπηρέτηση ενός ρόλου, μπορεί να προκαλέσει έντονη δυσφορία στο άτομο ως μία διαδικασία αυστηρής διατήρησης ή επείγουσας αλλαγής αυτής της συνθήκης. Ας μεταφέρουμε αυτές τις σκέψεις στο πλαίσιο της ψυχικής υγείας. Όποιος στερείται ψυχικής υγείας τοποθετείται στην κατηγορία του ΄΄ψυχικά πάσχοντος΄΄. Ο ψυχικά πάσχων χαρακτηρίζεται ως μία ανεπιθύμητη ιδιότητα όπου στερεί από το άτομο το δικαίωμα της πλήρους κοινωνικής αποδοχής (αλλιώς κοινωνικό στίγμα). Ο ψυχικά πάσχων μπορεί να είναι ο ‘’μη κανονικός’’, ο ΄΄μη ικανός΄, ο ΄΄επικίνδυνος’’ κ.ο.κ. , έχει μάθει μέσα σε αυτούς τους ρόλους και σαν να οφείλει να συμπεριφερθεί σύμφωνα με αυτούς.
Πώς είναι όμως να κατηγορείς κάποιον για το ρόλο τον οποίο απέκτησε χωρίς να τον επιλέξει; Πώς είναι να σου δίνεται ως μόνη επιλογή η περιθωριοποίηση; Γίνεται κάποιος να έχει μόνο αρνητικά χαρακτηριστικά ή να μην έχει υπάρξει ούτε μία στιγμή λίγο διαφορετικός από το συνηθισμένο του ρόλο;
Ο ρόλος ενός ατόμου είναι απάντηση στο ρόλο άλλων ατόμων. Η ύπαρξη των κοινωνικών ρόλων μαρτυρεί την οργάνωση της κοινωνίας μέσω ‘’αναγκαίων’’ κοινών πεδίων επικοινωνίας. Το ζητούμενο ίσως δεν είναι να εξαλείψουμε τους ρόλους μας, αλλά να τους επιτρέπουμε την εξερεύνηση νέων τόπων και την υποδοχή νέων πληροφοριών. Εξάλλου χωρίς αυτούς δε θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε τους ίδιους μας τους εαυτούς.
Βιβλιογραφία:
Παραδείσης, Γ. (2021). Οι ρόλοι που υποδυόμαστε και η σημασία τους για την προσωπικότητα.
Χρυσοχόου, Ξ. & Παπαστάμου, Στ. (2008). Η θεωρία της κοινωνικής σύγκρισης. Στο βιβλίο του Στ. Παπαστάμου (Επιμ.), Εισαγωγή στην κοινωνική ψυχολογία. Η παράδοση (Τόμ. Β’), (σελ. 281- 304). Αθήνα: Πεδίο.
Ellemers, N., Spears, R., & Doosje, B. (2002). Self and social identity. Annual Review
of Psychology, 53, 161-186.
Tajfel, Henri & John Turner. (1979). “An Integrative Theory of Intergroup Conflict.” The Social Psychology of Intergroup Relations, edited by William G. August and Stephen Worchel, Brooks/Cole, (pp. 33-47).
