Τα γνωστικά ελλείμματα συνιστούν ένα από τα πυρηνικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας. Σε άτομα που πληρούν τα κριτήρια για τις διαταραχές του φάσματος της σχιζοφρένειας, αρκετοί τομείς των γνωστικών λειτουργιών φαίνεται να παρουσιάζουν δυσλειτουργία, όπως είναι οι νευρογνωστικοί τομείς π.χ. προσοχή, ταχύτητα επεξεργασίας, λεκτική και οπτική μνήμη, μνήμη εργασίας και επιτελικές λειτουργίες, αλλά και οι τομείς της κοινωνικής σκέψης π.χ. επεξεργασία συναισθημάτων, θεωρία του νου, κοινωνική αντίληψη και μεταγνωστική ικανότητα. Η έκπτωση στους εν λόγω τομείς είναι συχνά παρούσα από τη νεαρή ηλικία του ατόμου και αποτελεί ένα πρόδρομο σύμπτωμα για την κλινική έναρξη της διαταραχής.
Τα γνωστικά ελλείμματα επιδρούν αρνητικά στη ζωή των ατόμων που έχουν διαγνωστεί με σχιζοφρένεια και παρεισφρύουν στη δυνατότητα του ατόμου να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Πιο συγκεκριμένα, η νευρογνωστική επίδοση επηρεάζει την επαγγελματική επιτυχία και την ικανότητα του ατόμου να επιβιώνει ανεξάρτητα, χωρίς υποστήριξη από τους οικείους του. Η επίδοση αναφορικά με την κοινωνική σκέψη επηρεάζει τις δεξιότητες του ατόμου σε επίπεδο κοινότητας, όπως είναι οι κοινωνικές δεξιότητες και οι δεξιότητες σύναψης και διατήρησης διαπροσωπικών σχέσεων. Επιπλέον, τα γνωστικά ελλείμματα επηρεάζουν αρνητικά την εμπλοκή του ατόμου με τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας και συνιστούν έναν από τους βασικούς περιοριστικούς παράγοντες αναφορικά με την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση.
Η γνωστική αποκατάσταση (cognitive remediation therapy-CRT) συγκαταλέγεται στις ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις που αφορούν τη σχιζοφρένεια. Πρόκειται για μια συμπεριφορικού τύπου παρέμβαση που αποσκοπεί στην ενίσχυση των γνωστικών λειτουργιών με κύριους στόχους τη διάρκεια και τη γενικευσιμότητα. Η θεραπεία γνωστικής αποκατάστασης μπορεί είναι ατομικού ή ομαδικού τύπου, με έντυπο υλικό ή με ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η δομή και η συχνότητα των συνεδριών ενδέχεται να διαφέρει, ανάλογα με το σχεδιασμό του θεραπευτικού προγράμματος.
Μια πρόσφατη και ολοκληρωμένη μετα-ανάλυση (Vita et al., 2021) σχετικά με την αποτελεσματικότητα του CRT σε άτομα με σχιζοφρένεια συμπεριέλαβε 130 μελέτες και συνολικό δείγμα 8.851 συμμετεχόντων και κατέληξε σε μια μικρή έως μέτρια θετική επίδραση. Τα παραπάνω είναι σε συμφωνία με ευρήματα προηγούμενων μετα-αναλύσεων (Grynszpan et al., 2011; McGurk SR et al., 2007; Wykes et al., 2011) και επιβεβαιώνονται και από άλλες πιο πρόσφατες και μεθοδολογικά αυστηρές μετα-αναλύσεις, οι οποίες αναφέρουν παρεμφερή αποτελέσματα, ακόμα και όταν οι μετρήσεις αφορούν μεμονωμένα τα νευρογνωστικά ελλείμματα (73 μελέτες, 4.594 συμμετέχοντες) (Lejeune et al., 2021) και τα ελλείμματα στην κοινωνική σκέψη (42 μελέτες, 1.868 συμμετέχοντες) (Yeo et al., 2022).
Grynszpan O, Perbal S, Pelissolo A, Fossati P, Jouvent R, Dubal S, et al. Efficacy and specificity of computer-assisted cognitive remediation in schizophrenia: a meta-analytical study. Psychol Med. 2011;41:163–73. doi:10.1017/S0033291710000607.
Lejeune JA, Northrop A, Kurtz MM. A meta-analysis of cognitive remediation for schizophrenia: efficacy and the role of participant and treatment factors. Schizophr Bull. 2021;47:997–1006. doi:10.1093/schbul/sbab022.
McGurk SR, Twamley EW, Sitzer DI, McHugo GJ, Mueser KT. A metaanalysis of cognitive remediation in schizophrenia. Am J Psychiatry. 2007;164:1791–802. doi:10.1176/appi.ajp.2007.07060906.
Nijman SA, Veling W, van der Stouwe ECD, Pijnenborg GHM. Social cognition training for people with a psychotic disorder: a network metaanalysis. Schizophr Bull. 2020;46:1086–103. doi:10.1093/schbul/sbaa023.
Tan B-L, Lee S-A, Lee J. Social cognitive interventions for people with schizophrenia: a systematic review. Asian J Psychiatry. 2018;35:115–31. doi:10.1016/j.ajp.2016.06.013.
Vita A, Barlati S, Ceraso A, Nibbio G, Ariu C, Deste G, et al. Effectiveness, core elements, and moderators of response of cognitive remediation for schizophrenia: a systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. JAMA Psychiat. 2021;78:848–58. doi:10.1001/jamapsychiatry.2021.0620.
Wykes T, Huddy V, Cellard C, McGurk SR, Czobor P. A meta-analysis of cognitive remediation for schizophrenia: methodology and effect sizes. Am J Psychiatry. 2011;168:472–85. doi:10.1176/appi.ajp.2010.10060855.
Yeo H, Yoon S, Lee J, Kurtz MM, Choi K. A meta-analysis of the effects of social-cognitive training in schizophrenia: the role of treatment characteristics and study quality. Br J Clin Psychol. 2022;61:37–57. doi:10.1111/bjc.12320.
Πηνελόπη Παπαδοπούλου
Ψυχολόγος-Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια
PhD Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ
ΜΕΠ Κορυδαλλού
