Τα ελλείμματα που μπορεί να εμφανίσει ένα άτομο που έχει διαγνωστεί με πρώτο ψυχωτικό επεισόδιο αφορούν μια σειρά από γνωστικές διεργασίες…
Στις διαταραχές του φάσματος της σχιζοφρένειας, ένας σημαντικός παράγοντας που σχετίζεται με την ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα είναι το γνωστικό προφίλ. Είναι γενικά παραδεκτό ότι τα γνωστικά ελλείμματα συνιστούν πυρηνικές εκδηλώσεις των ψυχωτικών διαταραχών, καθώς τα συμπτώματα είναι παρόντα κατά την έναρξη της διαταραχής ή και νωρίτερα και συχνά ανεξάρτητα των ψυχωτικών συμπτωμάτων και της φαρμακευτικής αγωγής. Τα ελλείμματα που μπορεί να εμφανίσει ένα άτομο που έχει διαγνωστεί με πρώτο ψυχωτικό επεισόδιο αφορούν μια σειρά από γνωστικές διεργασίες, συμπεριλαμβανομένης της επιτελικής λειτουργικότητας (προσοχή, μνήμη εργασίας), των ανώτερων γνωστικών λειτουργιών (σχεδιασμός), της ταχύτητας επεξεργασίας και της επεισοδιακής μνήμης. Σε συστηματική ανασκόπηση μελετών που διεξήχθη το 2022, οι συγγραφείς αναφέρονται σε δυσκολίες σε επίπεδο επιτελικής λειτουργίας, μνήμης, ταχύτητας επεξεργασίας, λεκτικής ευχέρειας και κοινωνικής σκέψης.
Η δεξιότητα της προσοχής αφορά την εγρήγορση της προσοχής, την κατεύθυνση της προσοχής και τον επιτελικό έλεγχο. Η μνήμη εργασίας αφορά την ικανότητα του ατόμου να συγκρατεί πληροφορίες στο μυαλό του και να τις επεξεργάζεται νοητικά. Εναλλακτικά, θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι η επεξεργασία πληροφοριών, οι οποίες δεν είναι πλέον παρούσες σε αντιληπτικό επίπεδο. Η ταχύτητα επεξεργασίας προσδιορίζει την ικανότητα ενός ατόμου να μπορεί να διεκπεραιώνει γνωστικές δραστηριότητες με ταχύτητα και ακρίβεια. Η λεκτική ευχέρεια αφορά την ικανότητα ενός ατόμου να παράγει, όσο το δυνατόν περισσότερες λέξεις βάσει ενός κριτηρίου (είτε κάποιας σημασιολογικής κατηγορίας, είτε του γράμματος, με το οποίο μπορεί να ξεκινάει μια λέξη). Αφορά τη λεκτική λειτουργικότητα. Η κοινωνική σκέψη αναφέρεται στην επεξεργασία και την ερμηνεία της κοινωνικής πληροφορίας, την αντίληψη των συναισθημάτων, την κατανόηση της γνωστικής και συναισθηματικής κατάστασης των άλλων και την ανάγνωση των κοινωνικών μηνυμάτων.
Η νευροψυχολογική αξιολόγηση στην ψύχωση περιλαμβάνει διάφορους τομείς της νοητικής λειτουργίας. Αρχικά, η αξιολόγηση του νοητικού δυναμικού μέσω της Κλίμακας Νοημοσύνης Ενηλίκων Wechsler, Τέταρτη Έκδοση (WAIS–IV) αποτελεί μια βασική μέτρηση, η οποία μπορεί να δώσει πληροφορίες για το γενικό δείκτη νοημοσύνης, αλλά και να κατευθύνει προς μια πιο στοχευμένη αξιολόγηση επιμέρους δεικτών.
Για τον προσδιορισμό αυτών, χρησιμοποιείται το εργαλείο αξιολόγησης Cambridge Neuropsychological Test Automated Battery (CANTAB) και οι υποδοκιμασίες που χορηγούνται στη ΜΕΠ είναι οι κάτωθι:
- Emotion Recognition Task (ERT)
Σε αυτήν τη δοκιμασία, παρουσιάζονται πρόσωπα στην οθόνη και στη συνέχεια, το άτομο πρέπει να επιλέξει το συναίσθημα που ταιριάζει σε αυτό το πρόσωπο μέσα από το μενού των 6 βασικών συναισθημάτων: θυμός, αηδία, φόβος, χαρά, λύπη, έκπληξη.
Η υποδοκιμασία αξιολογεί την Ικανότητα αναγνώρισης συναισθημάτων και την κοινωνική σκέψη.
- Motor Screening Task (MOT)
Σε αυτήν τη δοκιμασία, το άτομο πρέπει να επιλέξει χρωματιστούς σταυρούς που εμφανίζονται σε διαφορετικά σημεία στην οθόνη, όσο πιο γρήγορα και σωστά μπορεί.
Η υποδοκιμασία αξιολογεί την Αισθητηριοκινητική λειτουργία.
- Multitasking Test (MTT)
Ένα βέλος εμφανίζεται στην αριστερή ή τη δεξιά πλευρά της οθόνης και το άτομο πρέπει να αντιδράσει στην αριστερή ή τη δεξιά πλευρά. Πριν από κάθε συνθήκη, υπάρχουν οδηγίες που αφορούν το κριτήριο αντίδρασης π.χ. κατεύθυνση/πλευρά.
Η υποδοκιμασία αξιολογεί την Επιτελική λειτουργία.
- One Touch Stockings of Cambridge (OTS)
Παρουσιάζονται δύο εικόνες στην οθόνη, οι οποίες περιλαμβάνουν τρεις χρωματιστές μπάλες η καθεμία. Η πάνω εικόνα καταδεικνύει το μοντέλο, το οποίο πρέπει να κατασκευάσει το άτομο. Η κάτω εικόνα εμφανίζει ένα άλλο σχέδιο, για το οποίο το άτομο θα πρέπει να προσδιορίσει τον αριθμό κινήσεων που απαιτείται, ώστε να μετατραπεί στο μοντέλο.
Η υποδοκιμασία αξιολογεί το Σχεδιασμό.
- Paired Associates Learning (PAL)
Παρουσιάζονται στην οθόνη διάφορα κουτιά και ανοίγουν, ακολουθώντας μια τυχαία σειρά. Κάθε κουτί εμπεριέχει ένα μοτίβο. Τα μοτίβα εμφανίζονται εκ νέου στο κέντρο της οθόνης, ένα κάθε φορά, και ο συμμετέχων καλείται να επιλέξει το κουτί, στο οποίο ήταν αρχικά τοποθετημένο το μοτίβο.
Η υποδοκιμασία αξιολογεί την Οπτική μνήμη και μάθηση.
- Reaction Time Task (RTI)
Το άτομο πρέπει να πατήσει το κουμπί στο κάτω μέρος της οθόνης. Στο πάνω μέρος, εμφανίζονται κύκλοι. Όταν εμφανιστεί μια κίτρινη κουκκίδα μέσα σε κάποιο κύκλο, το άτομο πρέπει όσο πιο γρήγορα μπορεί να απελευθερώσει το κουμπί στο κάτω μέρος της οθόνης και να πατήσει πάνω στο συγκεκριμένο κύκλο.
Η υποδοκιμασία αξιολογεί την Ψυχοκινητική ταχύτητα.
- Rapid Visual Information Processing (RVP)
Ένα λευκό κουτί εμφανίζεται στο κέντρο της οθόνης. Μέσα σε αυτό, παρατίθενται ψηφία από το 2 μέχρι το 9. Ο συμμετέχων χρειάζεται να ανιχνεύσει τις ακολουθίες των στοιχείων που είναι ερεθίσματα-στόχοι.
Η υποδοκιμασία αξιολογεί τη Συντηρούμενη προσοχή.
- Spatial Working Memory (SWM)
Ένας αριθμός χρωματιστών κουτιών παρουσιάζεται στην οθόνη. Ο συμμετέχων, επιλέγοντας τα κουτιά και αξιοποιώντας τη διαδικασία της προοδευτικής εξάλειψης, χρειάζεται να εντοπίσει το κίτρινο τετράγωνο σε κάθε συστοιχία.
Η υποδοκιμασία αξιολογεί τη Στρατηγική και τη Μνήμη Εργασίας.
Η αποκατάσταση των γνωστικών ελλειμμάτων φαίνεται να είναι ακρογωνιαίος λίθος της πρώιμης παρέμβασης στην ψύχωση. Υπάρχουν αρκετές μελέτες στις χρόνιες ψυχωτικές διαταραχές που προτείνουν ότι οι παρεμβάσεις γνωστικής εκπαίδευσης και αποκατάστασης είναι αποτελεσματικές, αναφορικά με τη βελτίωση, τόσο της γνωστικής, όσο και της λειτουργικής έκβασης.
Στη Μονάδα Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση (ΜΕΠ Κορυδαλλού), γίνεται νευροψυχολογικός έλεγχος σε όλους τους λήπτες των υπηρεσιών της ΜΕΠ που πληρούν τα κριτήρια για πρώτο ψυχωτικό επεισόδιο. Στόχος αυτής είναι η εκτίμηση των αδύναμων γνωστικών σημείων του λήπτη και ο σχεδιασμός εξατομικευμένου προγράμματος γνωστικής παρέμβασης. Η αξιολόγηση μπορεί να επαναλαμβάνεται ανά διαστήματα, όταν χρειάζεται να προσδιοριστεί η ανταπόκριση του λήπτη στη θεραπεία.
Πηνελόπη Παπαδοπούλου
Ψυχολόγος-Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια
PhD Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ
ΜΕΠ Κορυδαλλού
